De western is dood. Of toch niet? De Amerikaanse scenarist-regisseur Taylor Sheridan laat al zes jaar een frisse wind door het genre waaien. Hoe? Door een geslaagde mix van traditionele genreclichés en moderne vertellingen. Van Sicario over Wind river tot zijn nieuwste telg Those who wish me dead, Sheridan is de koning van de neo-western.
De gloriedagen van de western liggen al decennia achter ons. De tijd waarin regisseurs als Howard Hawks en John Ford of de heldentronie van John Wayne volle zalen lokten, kende eind jaren vijftig een hoogtepunt. Sindsdien beleven films die zich afspelen tegen de achtergrond van het verre Amerikaanse Westen sporadisch een opflakkering. Denk maar aan de spaghettiwesterns uit de jaren zestig en zeventig, Clint Eastwoods cowboyavonturen of recentere titels als Django unchained, The revenant of News of the world. Een cultureel fenomeen zullen ze nooit meer worden, maar toch zijn er filmmakers die het genre niet kunnen loslaten. Een van die filmmakers is Taylor Sheridan.
Niet echt een verrassing als je weet dat de Amerikaan opgroeide op een groot landgoed in Texas, ervan droomde om cowboy te worden en als jongeling de VHS-banden van menig westernklassieker verslond. Een cowboy werd hij niet, maar hij belandde wel in Hollywood. Daar ging hij aan de slag als tv-acteur, een carrière die hij al beu was na zijn passage in de reeks Sons of anarchy. Hij besliste dan maar om scenario’s te schrijven.
De traditie voorbij
Dat bleek een puik plan, want de films die eruit voortkwamen konden zowel bij de critici als bij het publiek op bijval rekenen. In 2015 verfilmde Denis Villeneuve met Sicario Sheridans eerste scenario, een bikkelharde thriller over de drugsoorlog aan de Mexicaans-Amerikaanse grens. Een jaar later volgde Hell or high water, waarin twee broers een bankoverval beramen om hun ranch te redden. In 2017 kroop Sheridan voor Wind river niet alleen in de pen maar ook in de regiestoel. In die film openen Jeremy Renner en Elizabeth Olsen de jacht op de moordenaars van een jong meisje. En dit jaar trakteert de scenarist-regisseur ons op Those who wish me dead, een efficiënte thriller waarin Angelina Jolie het opneemt tegen huurmoordenaars terwijl er een helse bosbrand woedt.
Allemaal projecten waarvoor Sheridan zich liet inspireren door zijn westernliefde. Zijn films zijn wel geen traditionele leden van het genre. De filmmaker wilde dan ook geen klassieke westernavonturen maken. Wat hij wel wilde, is verhalen vertellen over het moderne Amerika met behulp van klassieke kenmerken van de Amerikaanse western. Hij manipuleert graag gekende westernarchetypes om er een genuanceerde hedendaagse boodschap mee te brengen.
Sheridans films zijn geen traditionele westerns maar verhalen over het moderne Amerika met behulp van klassieke westernkenmerken.
De weidse landschappen en ongebreidelde natuur zijn de meest herkenbare elementen die Sheridan recycleert uit zijn favoriete filmtype. De stoffige woestijngebieden van Arizona in Sicario en de zanderige landschappen van West-Texas in Hell or high water vormen de opvallendste knipoog naar de ruige natuur die je associeert met de western. Maar ook de uitdagende wildernis van het besneeuwde Wyoming in Wind river en de bossen van Montana in Those who wish me dead transformeert Sheridan in ideale locaties voor een eigentijdse neo-western. Zoals altijd lijkt de mens banaal in de uitgestrekte gebieden, en machteloos ten opzichte van de ruwe natuur.
De moderne wereld als vijand
Maar zo onbelangrijk zijn de mensen in Sheridans verhalen niet. Ook voor zijn personages grijpt hij terug naar stereotypen uit de western. Sheriffs, meedogenloze huurlingen, inheemse Amerikanen, bankovervallers, onbekenden die de rust verstoren in een kleine gemeenschap en schietgrage figuren. Maar de clichés die met die personages gepaard gaan, laat hij achterwege. In de wereld van Sheridan maken ze deel uit van het moderne Amerika en worden ze gevormd door de regels die in dat Amerika gelden.
Zo zijn de mannen en vrouwen die de revue passeren in Sheridans films geen helden of personages met een foutloos moreel kompas. Ze zijn slachtoffers van een moderne wereld die het vertikt om naar hen om te kijken of erger, die misbruik van hen maakt. De inheemse gemeenschap die centraal staat in Wind river krijgt amper hulp van de autoriteiten als een van hen wordt vermoord. Vandaar dat ze steun krijgen van een idealistische jager (Renner) en een ijverige FBI-agent (Olsen). In Hell or high water nemen twee broers het heft in eigen handen om de ranch van hun familie te behouden wanneer het banksysteem hen in de steek laat. Twee mooie voorbeelden van hoe personages in de films van Sheridan hun eigen regels maken omdat de wereld niet om hen geeft.
Sheridans personages hebben geen foutloos moreel kompas maar zijn slachtoffers van een moderne wereld die misbruik van hen maakt.
Het mythische Amerikaanse Westen bestaat nog voor de regisseur, maar is wel verziekt door de modernisering en urbanisering van de 20e en 21e eeuw. Hechte Amerikaanse gemeenschappen en Amerikanen die er een traditionele levensstijl op nahouden, worden gecorrumpeerd door externe factoren uit de moderne wereld. Door geld, onmenselijkheid en blind kapitalisme. Het is haast onmogelijk om die ondeugden buiten te houden. In Those who wish me dead komen ze in de vorm van twee huurlingen die met geweld een gemeenschap destabiliseren. Puur uit geldgewin. Als verderfelijke vertegenwoordigers van het hedendaagse Amerika.
Om het geweld en de exploitatiedrang van moderne buitenstaanders de kop in te drukken, ziet men zich in de films van Sheridan genoodzaakt om het recht naar zich toe te trekken. Autoriteiten zijn corrupt, afwezig of gehinderd. Gevolg: FBI-agent Kate Mercer die in Sicario probeert in te gaan tegen de brutale wereld rond zich, Cory Lambert die in Wind river zelf de jacht opent op een bende moordenaars of brandweervrouw Hannah die in Those who wish me dead het in haar eentje opneemt tegen twee koele killers. Ze zijn uiteindelijk allemaal op zichzelf aangewezen.
De mythe ontkracht
Sheridan kneedt de codes van een klassiek genre naar zijn eigen wil om de VS van vandaag een spiegel voor te houden. De Amerikanen keken ooit met grote ogen naar de helden van het Westen, maar de mensen die uit die wereld zijn voortgevloeid worden nu aan hun lot overgelaten en moeten overleven in barre omstandigheden. De mythe van toen is in de handen van Sheridan de trieste realiteit van nu.
De cineast houdt op die manier de western levend maar, net zoals zijn personages, volgens zijn eigen regels. Via zijn films toont hij ons hoe flexibel een genre kan zijn. Sheridan zet in de verf dat westerns meer zijn dan fluitende kogels, galopperende paarden en stoere cowboys. Het is een genre dat binnen de Amerikaanse context kan gebruikt worden om pertinente dingen te zeggen over een imperfecte natie. Een natie die een deel van zijn bevolking de rug heeft toegekeerd.
Those Who Wish Me Dead is te zien via Google Play, YouTube, Apple TV en vanaf 8 juli via Telenet Film à la Carte.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.