Oldboy van de Zuid-Koreaanse cineast Park Chan-wook – wiens Decision to leave recent nog kanshebber was voor de Gouden Palm – oogt bij zijn twintigste verjaardag levendiger dan ooit dankzij een 4K-restauratie. Wat maakte deze neo-noir het visitekaartje voor Koreaanse cinema in het Westen?
In Oldboy volgen we Oh Dea-Su (een verwijzing naar Oedipus), een Zuid-Koreaanse zakenman die van de een op de andere dag – ogenschijnlijk zonder aanleiding – wordt ontvoerd. De daaropvolgende vijftien jaar brengt hij alleen door in een als hotelkamer aangeklede cel. Als hij wordt vrijgelaten, besluit hij wraak te nemen op zijn ontvoerder en gaat hij op onderzoek. Maar belangrijker dan de vraag wie zijn ontvoerder is, is de vraag: waarom? Waarom moest hij opgesloten worden?
In de opsluiting en de daaropvolgende wraak kunnen we wellicht iets lezen van een cinematografische Zuid-Koreaanse reactie op de voorheen heersende censuur: hoe het explosieve geweld iets van een bevrijding in zich draagt. Korea stond vanwege die beperkingen immers bekend om haar milde melodrama’s — misschien ligt daar de verklaring voor het visueel-feestelijke geweld in Oldboy.
Dat Quentin Tarantino veel mosterd bij Park heeft gehaald, valt niet te ontkennen.
De link naar Quentin Tarantino is dan snel gelegd. Dat deze Amerikaanse regisseur veel mosterd bij Park heeft gehaald, valt niet te ontkennen: tijdens Cannes in 2003 was Tarantino nog voorstander van de Zuid-Koreaan voor de Palme d’Or die – tergend genoeg – naar Michael Moore’s Fahrenheit 9/11 ging. Park won uiteindelijk de Grand Prix. Die prijs zorgde ervoor dat hij definitief doorbrak in het Westen, iets wat met zijn thriller Joint security area in 2000 net niet gelukt was. Zo plaveide hij ook stilaan de weg voor bijvoorbeeld Bong Joon-ho die, via The host en Snowpiercer, jaren later met Parasite de Oscar voor beste film zou winnen: ook een Zuid-Koreaans wraakverhaal.
Vengeance trilogy
Oldboy is de tweede film van een trilogie die later bekend komt te staan als de Vengeance trilogy, met Sympathy for mr. Vengeance en Sympathy for lady Vengeance als begin- en sluitstuk. Hoewel het drieluik qua plot en personages niets met elkaar gemeen heeft, zijn er duidelijk sterke thematische overeenkomsten. Zo worden de wraakgevoelens van de hoofdpersonen ingelost, maar stuiten ze vervolgens op een filosofische leegte aan het uiteinde van die wraak.
Park Chang-wook gebruikt wraak om de kijker mee te nemen naar de reis naar de afgrond.
Het woord ‘sympathy’ is daarbij cruciaal: Park gebruikt het devies van wraak om sympathie bij de kijker op te roepen en hen zo mee te nemen op een reis richting afgrond. Zoals de personages geconfronteerd worden met de leegte na de wraak, zo vragen kijkers zich af waarom ze met hen hebben meegenoten. In Oldboy – en eigenlijk ook wel in de rest van Parks Revenge-trilogie – blijkt wraak niet alleen onheilzaam: het wordt daadwerkelijk bestraft. Een thema dat zich niet alleen in diens werk herhaalt, maar door de hele Zuid-Koreaanse cinema.
Tragedies
De wraaktrilogie bestaat uit inhoudelijk wat vettige tragedies. In een interview met The Hollywood Reporter noemt hij onder andere Sophocles en Shakespeare als inspiratiebronnen. Daar voegt hij dan nog wat vrolijke stijlkeuzes aan toe: lucide kleuren, ongebruikelijke cameraplaatsingen en een muzikale vorm van montage. Het is Sophocles, sure, maar Sophocles met een suikerspin vast.
Die 'slapstickerige' sfeer maakt van de eerste twee aktes van Oldboy een absoluut genot om naar te kijken: vechtscènes worden gesitueerd als Renaissanceschilderijen, bij het heffen van een hamer wordt plotseling de film stilgezet en loopt een rood stippellijntje richting het achterhoofd van het slachtoffer, een levende inktvis wordt zonder cuts opgegeten in een sequentie die je door je vingers heen tóch wilt bekijken.
Oldboy doet denken aan het soort romans waar auteurs als Coetzee en Grunberg zich in specialiseren: een man begint met weinig en eindigt met niets.
Een festival van groteske ideeën dus, die stilaan richting afgrond gaat. Oh Dea-Su wordt door een reeks psychologische vernederingen tot op het bot uitgekleed, met niet één maar twee incestueuze verhaallijnen. Daar verliest Oldboy stoom, al blijft het een genot om naar te kijken. De constante stroom aan vernederingen verandert stilaan in miserabelistisch fetisjisme, zoals in het soort romans waar auteurs als Coetzee of Grunberg zich in specialiseren: een man begint met weinig en eindigt met niets.
Het knappe is dat Oldboy nergens goedkoop choquerend is, maar dat er door het feilloze oog van Park altijd een mate van kunstzinnigheid aanwezig blijft. Die visuele gevoeligheid wijdt de autodidact aan de spaarzame Amerikaanse films die hij als kind in Korea kon zien. Op het American Forces Network zag hij James Bond zonder ondertiteling en begon hij na te denken over hoe hij zelf een James Bond-film vorm zou geven.
In die anekdote ligt wellicht iets van een verklaring besloten voor de onbeschaamde focus op cinematografie en montage die zijn films zo bijzonder maken. Het antwoord op de vraag waarom Oldboy zo invloedrijk is, is dan ook saai: het zit gewoon ontzettend goed in elkaar.
De 4K-restauratie van 'Oldboy' is vanaf 3 augustus 2022 is België te zien en vanaf 25 augustus 2022 in de Nederlandse zalen.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.