Hoewel films als L’événement, 4 months 3 weeks and 2 days en Never, rarely, sometimes, always historische drama’s zouden moeten zijn, zorgt het terugdraaien van abortusrecht Roe v Wade in de VS ervoor dat het brandend actuele portretten zijn die ‘pro-lifers’ vragen voor wiens leven ze eigenlijk zijn.
‘Kunst brengt de werkelijkheid aan het licht, ze doet haar bestaan’, vertelde Annie Ernaux aan The Guardian over L’événement (2021), de recente verfilming van haar gelijknamige roman uit 2000. Daarin blikt de 81-jarige Française terug op de wending die haar leven nam in 1963: het jaar waarin ze ging studeren aan de universiteit en ontdekte dat ze schrijfster wilde worden, maar ook het jaar waarin ze ongewenst zwanger werd en een abortus onderging.
Een halve eeuw na Ernaux’ abortus verfilmt Audrey Diwan haar autobiografische roman. In de lange periode daartussen lieten de tweede en derde feministische golf zich voelen: vrouwen kwamen massaal op straat, vochten seksisme aan en verwierven meer rechten en vrijheden. Abortus werd gelegaliseerd, niet alleen in Frankrijk, maar in bijna alle westerse landen.
Dat het vandaag lijkt alsof we terug naar Ernaux’ jeugdjaren worden gekatapulteerd, maakt films als L’événement ontzettend relevant. Net als Eliza Hittmans Never, rarely, sometimes, always (2020) en Cristian Mungiu’s 4 months 3 weeks and 2 days (2007) toont het drama dat het recht op abortus niet het product is van zogenaamde feministische hysterie, maar van een gelegitimeerd verlangen naar zeggenschap over het eigen lichaam.
Op eigen risico
Met de Gouden Palm-winnaar 4 months 3 weeks and 2 days belicht Cristian Mungiu de realiteit achter Decreet 770: een decreet dat de communistische partij in de jaren 1960 invoerde in Roemenië en abortus en anticonceptie aan banden legde. Hij vertelt het verhaal van Gabriela, een studente die op jonge leeftijd ongewenst zwanger wordt. Zoals Anne, het personage van Ernaux in L’événement, kiest ze voor een illegale abortus. Ze is al vier maanden zwanger wanneer een dokter een kunstmatige miskraam bij haar opwekt.
Net zoals Mungiu benadrukt Diwan dat jonge vrouwen zo hun eigen leven op het spel zetten. Ze lopen niet alleen medische risico’s, maar kunnen zelfs in de gevangenis belanden. De vrouw die Anne’s abortus uitvoert, waarschuwt haar: als ze in het ziekenhuis belandt omdat de ingreep mislukt, ligt haar lot in de handen van die ene dokter die het voorval kan classificeren als een miskraam of een abortus.
Never, rarely, sometimes, always leest als een confronterende voorspelling: vrouwen die het land rondreizen op zoek naar de hulp die ze verdienen.
Dat Hittmans Never, rarely, sometimes, always zich niet in de jaren 1960 afspeelt, maar in het hedendaagse Amerika, toont dat het recht op abortus ook vandaag niet gegarandeerd is. Omdat de abortusrechten in haar eigen staat te beperkt zijn, reist de zeventienjarige, zwangere Automne naar New York. Ze heeft slechts genoeg geld voor de busreis heen en de wettelijke vierentwintig uur bedenktijd spendeert ze daardoor op straat.
De film leest als een confronterende voorspelling: in een verdeeld Amerika waarin de ene staat andere maatstaven hanteert dan de andere, reizen vrouwen het land rond op zoek naar de hulp die ze verdienen.
Valse premissen
Films als L’événement, Never, rarely, sometimes, always en 4 months 3 weeks and 2 days tonen dat ‘De Abortus’ niet bestaat, en tonen zo impliciet dat een verbod op ‘De Abortus’, zoals dat zich nu in Amerika ontvouwt, gebouwd is op valse premissen. De tegenstand die Anne, Automne en Gabriela ervaren, vertrekt steeds vanuit abstracte, christelijk geïnspireerde principes. Die principes zijn niet alleen doordrongen van een patriarchale logica die mannen het recht toekent het leven van vrouwen te dicteren, maar staan ook mijlenver af van de concrete realiteit. Ze slagen er niet in de complexiteit van een abortusverhaal te vatten.
Deze abortusfilms willen geen eenduidige morele les meegeven, maar de nuances vatten van een keuze die niet impulsief maar weloverwogen is, niet abstract maar persoonlijk, niet obsceen maar gerechtvaardigd.
Laat dat nu juist zijn waar Diwan, Hittman en Mungiu met verve in slagen. Met hun abortusfilms willen ze geen eenduidige morele les meegeven, maar de nuances vatten van een keuze die niet impulsief maar weloverwogen is, niet abstract maar persoonlijk, niet obsceen maar gerechtvaardigd. Ze onthullen de hypocrisie die besloten ligt in ‘pro-life’ argumenten die ook vandaag in Amerika klinken: voor wiens leven zijn zij die 'voor het leven zijn' eigenlijk?
Door niet alleen de abortus zelf, maar het verhaal errond in beeld te brengen, tonen Diwan, Hittman en Mungiu dat abortus geen leven neemt, maar het leven juist mogelijk maakt. Voor hun zwangere hoofdpersonages is abortus geen daad van egoïsme, maar een daad van zorg voor een kind dat nog niet is en nooit zal zijn.
'L'évenement' kan je bekijken via Cinema bij je thuis. 'Never, rarely, sometimes, always' is o.a. te zien via Google Play. Voor '4 months 3 weeks and 2 days' kan je terecht in de bibliotheek.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.