In zijn rubriek De onvergetelijke bijrol ging Thomas Heerma van Voss voor Humbug op zoek naar bijrollen die een verhaal extra kraak en smaak geven, en die een ereplaats in ons collectieve filmgeheugen verdienen. Voor welke bijrol mag Tilda Swinton nog meer erkenning krijgen?
Het zijn heerlijke filmtrivia: welke acteurs een inmiddels beroemde rol hebben afgewezen. Will Smith had Neo in de Matrix kunnen zijn, Jack Nicholson weigerde de rol van Godfather-personage Michael Corleone, aan Sean Connery werd gevraagd of hij Gandalf in de LOTR-trilogie wilde spelen. Het punt met zulke afwijzingen is natuurlijk dat ze worden gedaan als een film alleen nog maar een stapel papier is. Kun je aan de hand van enkel een scenario werkelijk inschatten hoe alles er straks uit komt te zien?
Wat ik eigenlijk wil zeggen: op papier heeft het personage Karen Crowder weinig bijzonders. Ze is een vrij kille chief legal officer in dienst van een groot advocatenkantoor; iemand die ervoor zorgt dat de schade voor het bedrijf koste wat kost beperkt blijft. Zulke uitgekookte schurken duiken natuurlijk op in duizenden films, maar blijkbaar herkende Tilda Swinton toch iets aansprekends in het scenario van Tony Gilroy’s heerlijke, onderkoelde thriller Michael Clayton (2007), al krijgt ze weinig tekst. Het maakt haar prestatie des te bewonderenswaardiger: dit is zo’n bijrol die puur door het spel van de acteur beklijft.
Onderkoeld
Het verhaal draait, kort samengevat, om corruptie. Specifieker: om een werknemer van het advocatenkantoor, Eden genaamd (Tom Wilkinson), die een potentieel vernietigend rapport ontdekt en zogenaamd door zelfmoord overlijdt. Een andere werknemer, hoofdpersonage Michael Clayton himself (George Clooney), vertrouwt de boel niet, gaat zelf onderzoek doen, en komt zo steeds meer tegenover het advocatenkantoor te staan. En dus tegenover Crowder.
Swintons voorkomen intrigeert altijd, maar past hier dan ook nog eens perfect bij het personage.
Sowieso wordt er in Michael Clayton voortreffelijk geacteerd, maar hoeveel Swinton van haar weinige scènes maakt is misschien wel het opvallendst. Bijvoorbeeld wanneer ze zich realiseert dat ze de situatie met Eden niet zomaar kan sussen en van hem af moet. Het is avond, overal rijden auto’s, mensen lopen onoplettend langs. Crowder staat op de stoep tegenover een man die vaker klusjes voor het advocatenkantoor opknapt. Kunnen ze Eden laten zwijgen door hem te intimideren? ‘I wonder if there’s another option,’ zegt Crowder aftastend. Ze wiebelt, kijkt veelvuldig om zich heen. Haar ogen zijn hard en tegelijkertijd levendig, haar strakke jukbeenderen lijken extra aangespannen – Swintons voorkomen intrigeert altijd, maar past hier dan ook nog eens perfect bij het personage. ‘The other way,’ zegt Crowder. ‘Do you think it’s doable?’
Ook de man tegenover haar is allesbehalve ontspannen. Hier staan twee mensen die bang zijn voor elkaar. Want Crowder bedoelt natuurlijk: Eden op een overtuigende manier laten omleggen. Maar dat weigert ze hardop te zeggen, deels om zichzelf vrij te kunnen pleiten, deels omdat zo’n harde tekst niet helemaal bij haar past. Crowder is op hetzelfde moment kil en nerveus, ze is zelfverzekerd en bangig, en dat maakt Swinton in een scène van nog geen twee minuten voelbaar.
Tijdens het hoogtepunt van de film, de slotscène, is ze langer in beeld. Inmiddels heeft ze ook de dood van Clayton in werking gezet, ze gaat ervan uit dat die taak volbracht is, houdt een zakelijke pitch tegenover een groep aandeelhouders. Terwijl die gaan overleggen, moet zij op de gang wachten – en daar staat hij ineens, vlak achter haar. Clayton.
Het moet gezegd: Clooney speelt in deze scène geweldig, onderkoeld en doelgericht, hij heeft natuurlijk allang de sympathie van de kijker gewonnen, deze ontmoeting is de beslissende slag in het gevecht van deze eenling die het grote genadeloze geld verslaat.
Tegengestelde emoties
Het bijzondere: Swinton kan ook hier volledig tegen Clooney op. Het is een heerlijke, intense scène, zoals ze daar in de verder lege gang tegenover elkaar staan. Bijna woordeloos schakelt Crowder van een kordate zakenvrouw naar een zenuwachtig individu. Knipperende ogen, een mond die telkens open en dicht gaat, ook als ze niet praat. Vooral knap is hoe ze zich hard opstelt en ondertussen breekt. Hoe weinig tekst er nodig is om alle tegengestelde emoties te tonen.
Swinton ploetert, aarzelt, probeert zich te herpakken, panikeert, bezwijkt – en dat doet ze glansrijk.
Swinton laat voortreffelijk zien dat haar tragische personage zich blijft vastklampen aan een hard voorkomen, ook als de zenuwen van binnen meer en meer terrein winnen. Swinton ploetert, aarzelt, probeert zich te herpakken, panikeert, bezwijkt – en Swinton doet het glansrijk.
Michael Clayton bezorgde haar een Academy Award voor beste bijrol. Mijn stellige overtuiging: geen andere acteur was in staat geweest om van een op papier zo klein, rechtlijnig personage zo’n overtuigende, prijswinnende rol te maken.
Op woensdag 29 mei om 20u15 vertonen we Michael Clayton in De Cinema (Antwerpen). Koop hier je ticket!
Lees je onze interviews, recensies en artikels graag? Waarom ons niet steunen voor €5, €10, €25 of €50? Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.