In Passages volgt Ira Sachs een Duitse regisseur die zijn man verlaat voor een vrouw. Tijdens het draaien van dit heerlijk verknipte liefdesdrama ontdekte de Amerikaanse cineast niet enkel dat filmcultuur preutser werd, ook dat identiteit nu vrijer ingevuld wordt. ‘Tot mijn verbazing schuilt er geen drama meer in een homoman die met een vrouw naar bed gaat.’
‘Laat het licht maar uit. Ik hou van de natuurlijke lichtinval in deze kamer.’ Niet enkel in zijn films weet Ira Sachs een intieme sfeer te creëren. Ook wanneer de Amerikaanse cineast achter persoonlijke portretten als Keep the lights on (2012), Love is strange (2014) en Little men (2016) in een Brussels hotel over zijn nieuwste film praat, lijkt hij bewust met de setting bezig.
Het mag dan ook niet verbazen dat Passages – een broeierige queerfilm met zinderende rollen voor Franz Rogowski, Ben Whishaw en Adèle Exarchopoulos – ontsproot uit Sachs beklemmende gevoel dat hij tijdens de pandemie de grip op zijn naaste omgeving verloor. ‘Ik voelde me geïsoleerd en was bang dat er na de lockdown geen plek meer zou zijn voor de gelaagde films waarvan ik hou. Over verlangen, intimiteit, plezier.’
‘Als een homoman vond ik die plotse erotische aantrekkingskracht voor een vrouw interessant.’
Passages ontstond echter niet enkel uit zijn verlangen om die diepmenselijke gevoelens op film te vereeuwigen. Tijdens de verwarrende periode kreeg Sachs ook een openbaring. ‘Toen ik de laatste film van Luchino Visconti bekeek, L’innocente, voelde ik me plots enorm aangetrokken tot Laura Antonelli, die er de vrouw van een aristocraat speelt. Als een homoman vond ik die erotische impuls interessant. Verlangen bleek dus toch niets vaststaands, maar iets – zoals alles in het leven – veranderlijks. Het inzicht dat alles op elk moment in een verhaal, film of scène elke richting kan uitgaan was de push die ik nodig had.’
Autobiografisch?
Is Passages, een intiem portret waarin Sachs door de scheuren van een afbrokkelend homohuwelijk kijkt hoe een regisseur zich tijdens de zenuwslopende postproductie van zijn nieuwste film impulsief in een heteroseksuele relatie stort, dan een autobiografische film? ‘Madame Bovary, c’est moi!’ Sachs lacht samenzweerderig, speels zelfs, als hij Gustave Flaubert citeert. ‘Het idee van een regisseur die kortstondig in een wereld leeft waarin hij alle touwtjes in handen heeft, ken ik natuurlijk goed.’
In Passages heet die regisseur Tomas, een veeleisende Duitse filmer die verwoestend vertolkt wordt door Franz Rogowski. De eerste scène van Sachs bijzondere portret begint met de laatste scène van Tomas’ film, waarin hij zich als regisseur laat gelden.
‘Mijn regiestijl kan bijna niet meer verschillen dan die van Tomas,’ verklapt Sachs. ‘Als regisseur probeer ik het leven dat zich voor de lens afspeelt te vatten. Daarvoor creëer ik een moment, een actie of een crisis waarin mensen dingen doen die ze misschien maar een keer in hun hele leven zullen doen. Dat voor eeuwig vastleggen, dat is wat ik als filmmaker probeer te doen. Ik breng al de ontvlambare delen samen en wacht dan tot het vuur overslaat.'
'Kijk maar naar John Cassavetes, en zeker Opening night. Aanvankelijk had ik gemengde gevoelens bij deze film waarin Gena Rowlands een actrice speelt die op instorten staat als het Broadway-stuk waarin ze speelt bijna in première gaat, maar het drama heeft me meer en meer in zijn greep gekregen. Omdat deze op het snijvlak ligt tussen wat echt is en wat dat niet is. Ook omdat de film cinema omarmt op een manier die andere regisseurs afschrikt.’
Toxische masculiniteit
De ontvlambare delen in Passages zijn vooral macht, verlangen, onzekerheid en een fikse dosis seks. Hoewel ze zowel in Tomas’ partner Martin (een bijzonder ontwapenende Ben Whishaw) als in zijn minnares Agathe (een kwetsbare Adèle Exarchopoulos) voorkomen, ontploft die brandbare cocktail vooral in de cineast die zijn huwelijk op het spel zet – gespeeld door Franz Rogowski.
‘Hij is deels dier en deels standbeeld’, vertelt Sachs over de Duitse rasacteur uit films als Transit (2018) en Grosse Freiheit (2021). ‘Iemand met een onpeilbaar diep innerlijk leven. Ik moet altijd aan Björk denken als ik hem zie. Net als haar belichaamt hij conflict en complexiteit.’
‘Franz Rogowski is deels dier en deels standbeeld. Ik moet altijd aan Björk denken als ik hem zie.’
Wie er de lovende recensies van Passages op naleest in de internationale pers, merkt echter dat na de extatische woorden voor Rogowski’s acteerprestatie steevast de kritiek komt op zijn personage. Gaande van narcistisch en egocentrisch tot toxische masculiniteit en verachtelijk.
Daar valt allemaal iets voor te zeggen, maar daarmee doe je de complexiteit van het intrieste personage tekort. Zijn kijkers dan niet meer in staat om zo’n dubieus, moreel complex en gebrekkig personage te begrijpen?
‘Ik denk gewoon dat er minder goede films zijn dan vroeger’, lacht Sachs. ‘Wat is film noir anders dan complexe mannelijke en vrouwelijke personages die net als Tomas gedreven worden door behoefte en verlangen? Voor velen voelt het net bevrijdend of plezierig om te kijken naar iemand die de sociale norm en verwachtingen uitdaagt. En daarnaast: Passages vertelt een ondergangsverhaal. Eerst zet ik Tomas op een piëdestal, ja, maar daarna sla ik het voetstuk onder hem uit. Vanaf minuut tien krijgt hij niet langer zijn zin. De rest van de film toont zijn worsteling om weer zijn zin te krijgen en zijn ego te herstellen. Net in die strijd schuilt de ware kern van drama.’
‘Ik denk dat er minder goede films zijn dan vroeger.’
Ook als kijker krijg je niet altijd je zin. Zo is er een sprekende slaapkamerscène met Tomas en Martin, voor de verandering zonder stomende seks maar met diepsnijdende pillow talk. Sachs filmt dit intieme tafereel op een bijzonder frustrerende manier, namelijk: hij toont enkel de rug van Tomas zodat je van Martin of van de lichaamstaal weinig of niets te zien krijgt. Als kijker voel je je buitengesloten in deze bijzondere scène.
‘Tijdens de productie kreeg ik op die scène veel commentaar. Voor mij raakt dat tafereel aan de tragedie van een ménage à trois, namelijk dat er soms iemand aan de zijlijn staat. Anderen zeiden me dat die scène irritant was. Maar irritatie sorteert een sterk effect: het zorgt ervoor dat scènes langer bijblijven, zelfs memorabeler worden. Denk maar aan Chantal Akerman. Zij vraagt van haar kijkers eindeloos geduld, vaak ook op het irritante af. Hierdoor baden haar films in een ongemakkelijk gevoel. Dat is natuurlijk geen gebrek, maar net een sterkte.’
Sex and the city
Wie de films van Sachs kent – die, voor de duidelijkheid, weinig irritant maar toch heel memorabel zijn – weet dat zijn intieme portretten vaak over queer issues gaan. Van een tienerjongen in Memphis die een relatie begint met een oudere man in The delta (1996) tot Keep the lights on en Love is strange, twee films die de obstakels tonen die homokoppels moeten overwinnen. En hoewel er gedurende zijn carrière qua queer representatie veel veranderde, is dat niet altijd ten goede.
‘Voor mij is kunstgeschiedenis niet noodzakelijk een verhaal van vooruitgang.’
‘Voor mij is kunstgeschiedenis niet noodzakelijk een verhaal van vooruitgang’, zegt hij. ‘Het is nogal naïef om te denken dat die een welbepaalde richting uitgaat. Wat ik onlangs wel merkte – en dat kan misschien wel onder de noemer van vooruitgang geboekt worden – is dat ik dacht dat Passages een film over identiteit zou worden, maar dat is anders uitgedraaid. Vandaag wordt identiteit veel vrijer ingevuld dan ik dacht. Zo schuilt er in het feit dat een homoman seks heeft met een vrouw geen drama meer. Dat leerde ik van de jongere mensen waarmee ik de film maakte. Interessant hoe dat toch veranderd is.’
Maar er is ook een keerzijde, meent Sachs. Hij ziet immers veel generische meuk opduiken. ‘In aanloop van Passages keek ik films als Je tu il elle en Taxi Zum Klo, en dan merk je dat het lichaam toen veel vrijer was in film dan vandaag. En dan heb ik het ook over naaktheid. De vrijheid die je in de films van 1960, 70 en 80 ziet, is verloren gegaan. Vandaag krijgen generische verhalen voor een geglobaliseerde – lees: Amerikaanse – filmcultuur de voorkeur. Spijtig dat films over welbepaalde mensen op welbepaalde plaatsen zo stilaan verdwijnen.’
En zo kom je, naast zijn liefde voor welbepaalde mensen, automatisch bij een ander belangrijk punt: Sachs’ liefde voor welbepaalde plekken en steden. Wie aan films als Love is strange denkt, denkt dan ook aan New York en de plek die deze stad inneemt in de levens van Sachs’ personages. Dat Passages zich niet in deze Amerikaanse stad maar in lichtstad Parijs afspeelt, is dan ook opmerkelijk.
‘In Parijs heb ik relaties, break-ups en seks gehad. Die connectie met een plek heb ik nodig om er een film te draaien.’
‘Eigenlijk zijn er niet zoveel plekken waar ik een film zou kunnen maken buiten New York en Memphis – waar ik ben opgegroeid. In Parijs kan ik dat wel. Die stad ken ik goed. Daar heb ik relaties, break-ups en seks gehad. Ik heb er gelachen en gehuild. Het voelde dus comfortabel om daar een verhaal te situeren. In Brussel, Berlijn of Londen zou me dat niet lukken. Die connectie met een plek heb ik nodig om er een potentieel goede film te draaien. Om dezelfde reden kan ik ook geen scenario van iemand anders verfilmen. Daar heb ik zelfs bewijs van: ooit regisseerde ik een theaterstuk in New York. Het resultaat was net beter dan verschrikkelijk.’
'Passages' is vanaf 16 augustus 2023 in België te zien. In Nederland verschijnt de film van Ira Sachs vanaf 24 augustus 2023 in de bioscoop.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.