Een zwart-witfilm uit 1960 over eenzaamheid, isolatie en depressie? Vergis je niet: 'The apartment' van Billy Wilder is bovenal een klassieker vol melancholie en feelgood. Shirley MacLaine en Jack Lemmon zijn innemend en onweerstaanbaar.
Op papier lijkt The apartment een zogenaamde ‘high concept’-film. Dat zijn films met een duidelijke premisse die in een zin kan worden samengevat. Zoals Groundhog day (“misantroop beleeft de meest ellendige dag van zijn leven opnieuw en opnieuw”) of Snakes on a plane (“er zitten slangen op een vliegtuig”). Voor The apartment is het concept: “man leent zijn appartement uit voor de avontuurtjes van zijn overspelige leidinggevenden, om zelf sneller op te klimmen binnen het bedrijf.”
The apartment overstijgt snel zijn simpele premisse dankzij een ingenieus scenario, herkenbare personages en fijnzinnige humor.
Puur op die samenvatting voel je de platte grappen al aankomen. Maar het scenario, een studiedocument voor screenwriters in spe, is zo ingenieus gestructureerd, de personages zo herkenbaar en de humor zo fijnzinnig, dat The apartment die simpele premisse algauw overstijgt. Voor een komedie is het trouwens niet meteen een vrolijke film, met thema’s als overspel, zelfmoord en toxic masculinity, al heette dat laatste in 1960 nog niet zo.
Geen klassieke obstakels
Jack Lemmon speelt CC Baxter, een administratief bediende bij een verzekeringsmaatschappij, gevestigd in een spectaculair gefotografeerd kantoorgebouw waar de bedenkers van Mad Men meer dan goed naar hebben gekeken. Baxter is een van de 31.259 werknemers wiens starturen met tien minuten verschillen, om files aan de liften te vermijden.
In een van die liften drukt liftmeisje Fran Kubelik op de knoppen, fris én weemoedig vertolkt door Shirley MacLaine. Ze is tegelijkertijd schertsend en bloedserieus wanneer ze zegt: “Something happens to men in elevators. Must be the change of altitude. The blood rushes to their head, or something. Boy, I could tell you stories.”
Baxter en Fran vormen de twee delen van het klassieke romcom-koppel, dat obstakels moet overwinnen om elkaar uiteindelijk te vinden. Dat liefdesverhaal is standaard, maar de obstakels zijn dat niet. Het zijn geen hilarische misverstanden die de twee geliefden uit elkaar houden, maar persoonlijke issues die ze eerst zelf moeten aanpakken, los van elkaar. Baxter moet inzien dat hij zich niet onderdanig hoeft te gedragen om hogerop te komen.
En dat ‘hogerop’ niet is wat het lijkt. Ms. Kubelik moet geloven dat ze oprechte liefde verdient. Of zoals ze zelf zegt: “Some people take, some people get took”. Het is pas wanneer ze beseft dat dit niet voor altijd haar realiteit hoeft te zijn, dat ze ook Baxter ziet voor wie hij is.
Dat The apartment ook vandaag behoorlijk modern aanvoelt, is best logisch. In 1960 waren sommige critici en kijkers geschokt door de expliciete scènes na de zelfmoordpoging van Fran, en door het ‘vulgaire’ onderwerp. Dat eerste is nog altijd heel heftig. De scène waarin Baxters buurman, dokter Dreyfuss, Fran weer bij haar positieven brengt, is visceraal en hoort bijna niet in een komedie. Ook de weergave van isolatie en depressie is pijnlijk herkenbaar. Vervang Baxters gezap door de tv-kanalen door Netflix-scrollen en er is weinig verbeelding nodig om je in te leven in zijn microgolfmaaltijd-voor-één-neerslachtigheid.
Gestrooide scenariokruimels
Naast de genuanceerde vertolkingen van legendes Lemmon en MacLaine, is Fred MacMurray geweldig onuitstaanbaar als de gluiperd Sheldrake. Ook de nevenpersonages zijn grappig en herkenbaar (met hier en daar een gedateerd cliché, het blijft 1960). Maar dé beste reden om op een zondag The apartment op te zetten, is de immens bevredigende ontknoping.
Billy Wilder, die ook Some like it hot en Double indemnity schreef en regisseerde, en coscenarist I.A.L. Diamond waren meesters in de “set-up & pay-off”. Ze kruimelden subtiel plotpunten doorheen de dialogen en scènes in de eerste en tweede aktes van de film. Die bouwt zo op naar een eindsequentie die voor een kijker volledig ongekunsteld lijkt, maar eigenlijk heel slim wordt aangekondigd.
De regisseur sprak de beroemde woorden: “laat het publiek zelf twee en twee optellen”. En dat is exact wat hij doet. Wilder is de meester van het ‘duidelijk impliceren’. Dat is het opmerkelijkst in het officieuze hoogtepunt van The apartment: het kerstfeestje op kantoor. Daar worden eerder gestrooide kruimels opgeraapt – en nieuwe neergelegd. In het midden van het feest breken de harten van zowel Fran als Baxter. Ze weten niet van elkaar dat ze breken, en ze beseffen niet welk aandeel ze hebben in elkaars ongeluk. En dat allemaal omdat Fran haar gebroken handspiegeltje aan Baxter uitleent. De kijker moet die geïmpliceerde puzzelstukjes zelf samenvoegen.
Shut up and deal
The apartment is 61 jaar oud. Exáct even oud als het veel bekendere Psycho. Het was nochtans Wilder, niet Hitchcock, die zes Oscars won dat jaar. Inclusief die voor Beste Film.
De bitterzoete ondertoon maakt de jolige momenten alleen maar waardevoller.
Terecht, want The apartment is heel grappig en heel charmant. De bitterzoete ondertoon maakt de jolige momenten alleen maar waardevoller. Wat ook niet hoeft te verbazen met zo’n geroemd scenario, is dat de film tjokvol geweldige quotes zit. Én voor romcomliefhebbers is het ook fijn om zien hoe hij latere classics heeft beïnvloed, zoals de nieuwjaarsscène in When Harry met Sally, om er maar één te noemen.
Niet moeilijk dus, dat hij tot mijn favorieten behoort, film-wise.
Te huur op YouTube, Google Play of bij de lokale bib
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.