Een komeetinslag. Extreme weersomstandigheden. Aardbevingen. Van Your name tot het recente Suzume, de Japanse anime-regisseur Makoto Shinkai maakt zich duidelijk zorgen over de verwoestende kracht van de natuur. Al moeten we die verwoesting volgens hem met opgeheven hoofd trotseren.
Makoto Shinkai wordt al jaren gemakkelijkheidshalve de nieuwe Hayao Miyazaki genoemd. Op zich niet verwonderlijk. Your name was in 2016 zowel in Japan als internationaal een kassucces. Sindsdien is Shinkai de nieuwe posterboy voor de Japanse animatiewereld. Net als Miyazaki combineert hij een gedetailleerde animatiestijl met fantasy-elementen en Japanse folkore. Maar toch is Shinkai niet zo happig op die vergelijking, ook al is hij zelf immense fan van de grootmeester van Studio Ghibli.
Een ding hebben Miyazaki en Shinkai overduidelijk gemeen: hun bezorgdheid over en focus op de natuur.
Een ding hebben ze wel overduidelijk gemeen: hun bezorgdheid over en focus op de natuur. Terwijl de films van Miyazaki doordrongen zijn van de woeste strijd tussen Moeder Natuur en de menselijke industriële vooruitgang, zijn die van Shinkai bezorgd over de invloed van natuurrampen op onze moderne maatschappij en op menselijke banden en emoties.
Drieluik der verwoesting
Sinds 2016 puurde hij een volledige trilogie uit die thematiek en perfectioneerde hij zijn stem als Japanse animatie-auteur. Your name wist wereldwijd harten te verscheuren door het verhaal van een tienerjongen en -meisje die van elkaar gescheiden zijn door de tijd en wiens band verscheurd dreigt te worden door een komeetinslag. Een film waarin de schaduw van de Japanse aardbeving uit 2011 al is te voelen.
Drie jaar later liet hij in Weathering with you opnieuw twee tieners opdraven. Deze keer voor het verhaal van een jong meisje dat de kracht heeft om het weer te controleren en onder andere extreme neerslag in de kiem kan smoren. Het was Shinkai’s manier om zijn bezorgdheden over de klimaatverandering op het grote scherm te toveren.
Suzume is Shinkai’s uitdagendste film omdat het een trauma naar boven haalt dat nog vers is voor veel Japanners.
En met het recente Suzume achtte Shinkai zich eindelijk klaar om zijn typische animatiestijl in te zetten voor een film over de aardbeving uit 2011. De animatiefilm volgt een jonge meid die door Japan trekt om verschillende magische deuren te sluiten om te voorkomen dat een gigantisch creatuur opnieuw een verwoestende beving veroorzaakt. Suzume is mogelijk Shinkai’s uitdagendste film omdat het een nationaal trauma naar boven haalt dat nog heel vers is voor veel Japanners.
Eigen schuld
Zijn drie recentste films kijken naar hoe de mens omgaat met natuurlijke verwoesting en veranderingen die we niet (meer) in de hand hebben. Dat doet hij steeds op een zeer toegankelijke manier via melodramatische verhalen van jonge mensen die van elkaar gescheiden zijn, maar verlangen naar een emotionele connectie met elkaar, ook al worden ze bedreigd door rampspoed. Zo maakt hij de gruwel die de natuur in zijn films aanricht behapbaar en framet hij ze in een menselijke context.
Shinkai’s drie recentste films kijken naar hoe de mens omgaat met natuurlijke verwoesting en veranderingen die we niet (meer) in de hand hebben.
Dat hij steeds voor tieners als hoofdpersonages kiest, heeft zo zijn redenen. Niet enkel omdat het type films dat hij maakt zowel in Japan als daarbuiten vooral aanslaat bij een tiener- of young adult-publiek, maar in een persoonlijk essay dat hij na de release van Weathering with you voor de Amerikaanse website Collider schreef, gaf hij nog een andere verklaring.
In dat essay heeft hij het over hoe het klimaat de weg kwijt is en dat we de situatie waarin we ons nu bevinden aan onszelf te danken hebben. We hebben niet tijdig gereageerd op de signalen, wat voor Shinkai betekent dat we er heel bewust voor gekozen hebben. Met ‘wij’ doelt hij op mensen van middelbare leeftijd en ouder. Jongeren hebben in de ogen van de cineast geen keuze om in een wereld boordevol klimatologische alarmbellen te leven. Hij wil de verantwoordelijkheid om de situatie te verbeteren dus ook niet op hun schouders laten rusten. Daarom maakt hij naar eigen zeggen films waarin jongeren binnen deze gekke wereld hun eigen keuzes maken en op zoek gaan naar iets dat het waard is om voor te leven.
Over het klimaat en de kracht van de natuur is Shinkai niet hoopvol. Wel over de kracht van (jonge) mensen om vol te houden
Over het klimaat en de kracht van de natuur is Shinkai niet hoopvol. Maar wel over de kracht van (jonge) mensen om vol te houden op een aardbol waarop verwoesting om de hoek schuilt. Weathering with you is de mooiste illustratie van die hoop. In die film is Tokyo het slachtoffer van een jarenlange neerslag die haast heel de stad onder water zet, maar toch vinden de hoofdpersonages de kracht om door te zetten in die situatie. En blijven ze waarde hechten aan liefde en vriendschap.
Menselijke connectie
Mensen die doorzetten tegen de achtergrond van een ramp zijn ook terug te vinden in Your name en Suzume. In Your name zet Taki alles op alles om te voorkomen dat Mitsuha omkomt door een komeetinslag, met wie hij eerder voor onverklaarbare redenen van lichaam is verwisseld. De band die ze daardoor met elkaar hebben, vormt het kloppende hart van de film en toont via uitvergrote, soms zelfs naïeve emoties hoe we door vuur gaan voor elkaar, ook al staan de tijd en het lot ons in de weg.
Suzume is een film doordrongen van melancholie en trauma, maar vertelt ons wel dat menselijke connectie ons boven die trauma’s kan heffen.
Your name gebruikt een fictieve ramp om dat punt te maken. Suzume kiest voor een feitelijke ramp. Het titelpersonage woont in de film bij haar tante omdat haar moeder in 2011 omkwam bij de aardbeving die Japan trof en bijna 20.000 mensen het leven kostte. De film gaat niet enkel over een meisje dat een nieuwe aardbeving tracht te voorkomen, maar ook over een meisje dat de tragedie die haar te beurt is gevallen een plaats probeert te geven. Een meisje dat een manier zoekt om op de juiste manier afscheid te nemen van haar overleden mama en van de onschuldige kleuter die ze in 2011 was. Dat lukt haar. Door komaf te maken met demonen uit het verleden, maar ook door de hulp van mensen uit het heden. Suzume is een film doordrongen van melancholie en trauma, maar vertelt ons wel dat menselijke connectie ons boven die trauma’s kan heffen.
Het maakt van Shinkai uiteindelijk een filmmaker met een hoopgevende boodschap. Ook al bekijkt hij de staat van de wereld niet door een rooskleurige bril. Hij gelooft in ons. En zeker in de jongere generaties. Niet om de wereld beter te maken, maar om te blijven overleven – ook al is de toekomst onzeker en angstaanjagend. De toekomst kan even mooi zijn als de oogverblindende illustraties van het luchtruim, natuurlijk licht en de Japanse natuur in Shinkai’s werk. Maar we zullen die schoonheid vooral zelf, samen met zij die we liefhebben, moeten bewerkstelligen.
Your name is te zien op Sooner, Cinemember, Apple TV en Google Play Weathering with you is te zien op Cinemember, Apple TV en Google Play. Suzume draait momenteel in de bioscoop
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.