In de reeks ‘Classics Restored’ wordt het zwart-witpareltje The elephant man van David Lynch eindelijk nog eens op het grote scherm vertoond. Vier decennia later ontroert dit verhaal over een verminkte jongeman nog altijd.
Anno 1980 luidden American gigolo, Raging bull en The shining een nieuwe periode in van de Amerikaanse film. Hun sombere visie moest echter het onderspit delven tegen escapistisch filmpret zoals Star wars en Raiders of the lost ark. Daarnaast had je ook nog David Lynch, het boegbeeld van de surrealistische cinema, die uitgroeide tot een van de origineelste stemmen uit die tijd. Met dank aan zijn opzienbarend debuut Eraserhead, een spotgoedkope productie die hem fans opleverde zoals Stanley Kubrick en John Waters, én zijn tweede: The elephant man.
De in 1923 gepubliceerde memoires van de Britse arts Frederick Treves, ‘The Elephant Man and other reminisces’, en het meer filosofisch getinte ‘The Elephant Man: A study in human dignity’ (1971) van Ashley Montagu liggen aan de basis van Lynch’ zwart-witfilm, waarin maatschappelijke kleinzieligheid en de industriële opmars van het land met elkaar in aanraking komen.
Hardvochtige schaduwwereld
Lynch' toegankelijke film vertelt het waargebeurde verhaal van John Merrick, een zwaar verminkte man die leed aan neurofibromatose en onvergetelijk vertolkt werd door John Hurt. Door deze lichamelijke afwijking – waarbij verdikkingen in de huid en botten ontstaan – leefde Merrick teruggetrokken in de hardvochtige schaduwwereld van het Victoriaanse Engeland, bijzonder sfeervol gecapteerd door de clair-obscur fotografie van Freddie Francis. Merrick treedt er op in freakshows en kermisattracties, waar hij wordt vernederd, uitgebuit en mishandeld.
Anthony Hopkins is schitterend als de chirurg Frederick Treves die hem uit dit mensonwaardige milieu bevrijdt en Merrick een onderkomen biedt in het Royal London Hospital. Naarmate Treves het vertrouwen wint van zijn patiënt, bloeit die laatste open tot een intelligent, verfijnd en zachtaardig man met een romantische ziel.
Het monsterachtige van The elephant man ligt niet bij het fysieke voorkomen van John Merrick, maar slaat op hoe de menigte reageert op zijn misvorming.
David Lynch schetst een ontroerend beeld van de relatie tussen Merrick en Treves, een personage waarmee de regisseur zich naar verluidt sterk identificeerde. De geneesheer raakt gefascineerd door de verschijning van de olifantman, maar komt ook tot inkeer. Want ook hij voert hem in zekere mate op als bezienswaardigheid of curiosum voor de rijkere klasse. Het monsterachtige ligt dus niet bij het fysieke voorkomen van Merrick, maar slaat op hoe de menigte met afschuw reageert op zijn misvorming.
Score van John Morris
Dat Merrick onder die afkeurende blikken hard lijdt, wordt knap onderstreept door het even dromerige als melancholische thema dat John Morris voor de de film componeerde. Deze minimalistische xylofoon-score is een treffende metafoor voor de onschuld en het lijden van de protagonist.
--
The elephant man is op 15 december 2021 te zien in KASK Cinema in Gent. Later kan je de film bekijken in De Cinema in Antwerpen (17, 18 & 19 december), Cinema RITCS in Brussel (21 december), Cinema Zed in Leuven (27 & 29 december) en Kunstencentrum Buda in Kortrijk (30 december).
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.