Dertig jaar therapie kostte het, maar eindelijk heeft Joachim Lafosse Les intranquilles gemaakt. In dit intense familieportret rekent de Belgische cineast af met zowel zijn eigen getroebleerde verleden als met het stigma dat rond bipolariteit hangt. ‘Mijn vader is het levende bewijs dat je met die diagnose kan leven.’
Joachim Lafosse maakte de afgelopen twee decennia zijn handelsmerk van aangrijpende familiedrama’s. Of het nu over echtscheidingen (L’économie du couple), grensoverschrijdend gedrag (Elève libre) of kindermoord (A perdre la raison) gaat, telkens weer weet deze in Ukkel geboren cineast onder de huid van zijn kijkers te kruipen. Daarvoor werpt hij een broeierige blik in de huiskamers van gewone mensen die de pedalen verliezen. Hetzelfde is het geval in Les intranquilles, een zwoel drama over hoe de bipolaire stoornis van kunstenaar Damien de wereld van zijn schijnbaar perfect gezinnetje overhoop gooit.
‘Deze film wil ik al dertig jaar maken’, vertelt Lafosse over het rijkgeschakeerde portret van Damien (Damien Bonnard), Leïla (Leïla Bekhti) en hun zoontje Amine (Isabelle Hupperts kleinzoon Gabriel Merz Chammah). ‘Ik herinner me nog dat ik als 16-jarige mijn vader in de kliniek ging bezoeken omdat hij net in een manische episode zat en ik tegen mijn broers zei: ooit maak ik hier een film over. Niet per sé over onze specifieke situatie, maar over de immense druk die deze ziekte op een familie legt. Op de filmschool wilde ik daarom een docu over de impact van bipolariteit op gezinnen maken, maar eerst heb ik dus tientallen jaren psychotherapie moeten volgen voordat ik de juiste tools had om ermee aan de slag te gaan.’
Misschien is het daarom dat Les intranquilles – je eerste film die ooit de officiële competitie in Cannes haalde – voor veel kijkers ook zo therapeutisch voelt?
Joachim Lafosse: (lacht) Het is onvoorstelbaar hoe vaak ik te horen krijg hoe herkenbaar Les intranquilles is! Na het bekijken van de film voelen velen zich blijkbaar gesterkt om over hun ervaringen te babbelen. Dat is niet gek. Over mentale en psychische aandoeningen wordt er vandaag immers veel te weinig gepraat. Die problemen worden onder de mat geveegd. Voor mij gaat deze film niet over de bipolaire stoornis maar over de impact ervan. Wie ervaringen had met alcoholisme of depressie, voelt zich daarom ook door mijn film aangesproken.
Waarom gaan je films zo vaak over tragische, onhoudbare thuissituaties?
Lafosse: Iedereen voelt zich wel eens down of kwetsbaar. Maar als dat lang duurt, kan je op een punt komen waarop je je afvraagt: kan het zo nog verder? Voor mij is dat vaak de uitgangsvraag. Eigenlijk gaan mijn films over limieten. Als kind groeide ik op met een vader die constant over de rooie ging – en dan leer je wel dat limieten belangrijk zijn. Trouwens, het is niet zo dat ik met opzet die beladen dramatische topics eruit pik. Ik schrijf gewoon over datgene wat ik ken en dan kom ik nu eenmaal vaak bij zo’n situaties uit. Daar schuilt helemaal geen carrièreplan achter. (lacht) Ooit wil ik echt wel eens een komedie maken. Ik hoop dat ik daarvoor de kwaliteiten heb!
Vind je het makkelijker om autobiografische films te maken als Les intranquilles dan fictieve scenario's te verfilmen?
Lafosse: Dat maakt geen verschil. Voor mij is het vooral belangrijk dat er in elke film iets van mezelf zit. Zonder die intimiteit kan ik geen film maken. Daarom was Continuer, mijn vorige film, zo’n mislukking. Niet omdat deze niet succesvol was, maar omdat ik de film die ik voor ogen had niet heb kunnen maken. Ach, uit mislukkingen leer je meer dan uit successen. Daarom ben ik naar een ander productiebedrijf overgestapt. Zij lieten me rustig doen waardoor ik echt het gevoel had dat ik deze film kon maken zonder aan subtiliteit in te boeten.
Ooit wil ik echt wel eens een komedie maken. Ik hoop dat ik daarvoor de kwaliteiten heb!
Damien, de schilder met een bipolaire stoornis, is op jouw vader gebaseerd. Zag hij de film al?
Lafosse: Kort voor Cannes heeft hij de film gezien. We hebben er toen een goed gesprek over gehad. Hij zei: vertel in de interviews maar dat bipolariteit niet het einde betekent. Dat er echt met die diagnose te leven valt. Hij is er het levende bewijs van. Al dertig jaar is hij niet meer opgenomen geweest. Ook drukte hij me op het hart dat ik moest zeggen dat mensen met een bipolaire stoornis er niet beschaamd over moeten zijn. Velen zijn nog bang om een stempel te krijgen. En dat terwijl er zoveel bekende mensen met een bipolaire stoornis zijn: Winston Churchill, Elon Musk, heel veel kunstenaars. Kijk er Wikipedia maar op na. Mijn vader leerde me dat mensen niet ‘normaal’ moeten zijn. Het voedde mijn eigen gevoeligheden als artiest, als vader en als vriend.
Ben je zelf een rusteloze ziel?
Lafosse: Tijdens mijn eerste sessie bij de psycholoog barstte ik na een half uur in huilen uit. Ik was doodsbang dat ik zelf ook bipolair was, net als mijn vader en mijn grootmoeder. Ik ben het niet. Althans, dat denk ik nu toch. Ik ben gewoon heel sensitief. Ik moet bijvoorbeeld hard op mijn slaap letten, maar ik heb nog nooit een manische episode gehad die me in de kliniek deed belanden. Ik heb ondertussen mijn rusteloosheid een plaats gegeven. Je moet er naar luisteren, naar je momenten van blijdschap en droevigheid.
Is die rusteloosheid en jouw gevoeligheid misschien de reden waarom je het gistende gevoelsleven van je worstelende personage zo treffend weet te vatten?
Lafosse: (denkt na) Sowieso zijn borderline-situaties niet goed voor je creativiteit. Sommigen denken dan dat ze hun beste werk maken, maar tijdens zo’n episode maak je net de grootste bullshit. Dat romantische beeld van de manische kunstenaar vind ik maar niets. Artiesten met borderline maken echt geen betere kunst. De Franse kunstenaar Gérard Garouste zei ooit dat we vandaag meer van Van Gogh hadden kunnen genieten als we hem hadden kunnen helpen met zijn geestelijke gezondheid. Dat hij niet-ziek een groter kunstenaar was geweest, vind ik een mooi idee.
'Les intranquilles' kwam op 6 oktober 2021 in de Belgische bioscopen. Je kan de film ook via Picl.be bekijken. In Nederland is de film op 11 augustus 2022 uitgebracht in de zalen.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.