Met No Bears maakt Jafar Panahi, die van het Iraanse regime niet langer films mag maken, opnieuw een film over cinema en haar unieke kracht de waarheid aan het licht te brengen.
Met elke nieuwe film formuleert de Iraanse regisseur Jafar Panahi een nieuw antwoord op de aloude vraag ‘wat is cinema?’ Jarenlang gebruikte hij cinema als een medium dat pijnlijke waarheden kan onthullen. Zo benadrukte hij in 2000 met The circle dat het Iraanse regime gebouwd is op seksisme en vrouwenhaat. Een boodschap die hij herhaalde in Offside (2006), waarin een groep meisjes een voetbalwedstrijd wil bijwonen, maar het stadium niet binnen mag. Keer op keer gebruikte Panahi cinema om wat door het regime wordt weggemoffeld, aan het licht te brengen.
Sinds Panahi in 2010 wegens ‘propaganda tegen de staat’ veroordeeld werd tot huisarrest en een verbod om films te maken, vormt cinema’s onthullende kracht niet langer alleen het doel maar ook het onderwerp van zijn films. Jaren na This is not a film, zijn eerste illegale film waarin hij luidop nadenkt over wat cinema tot cinema maakt, zet hij met No bears die zoektocht verder. Wanneer films maken verboden is, is een film maken over cinema misschien wel de meest treffende vorm van verzet.
Ingenieus spel
Met No bears ensceneert Panahi de werkelijkheid. Hij speelt zichzelf: een regisseur die niet langer films mag maken en daarom van achter zijn laptop een film regisseert die wat verder in de stad wordt opgenomen. In die film probeert een jong, Iraans koppel het land te verlaten met valse paspoorten. Dat de acteurs die de rollen van de film in de film vertolken ook zelf naar het Westen willen vluchten maakt No bears tot een ingenieus spel waarin feit en fictie niet langer van elkaar te onderscheiden zijn. Acteurs spelen acteurs. Ze spelen dat ze een rol spelen.
Wanneer films maken verboden is, is een film maken over cinema misschien wel de meest treffende vorm van verzet.
Terwijl Panahi via Zoom zijn nieuwste film regisseert ontstaat in het dorp een conflict over een foto die hij wel of niet genomen zou hebben. Die foto is het ultieme bewijs, vinden zijn buren, dat een jonge vrouw uit het dorp haar verloofde bedriegt met een andere man. Wanneer Panahi later onder eed zweert dat hij zo’n foto nooit genomen heeft, filmt hij zichzelf om zijn belofte kracht bij te zetten. Hij gaat mee in de logica die zijn buren hanteren. Zij geloven, vertelt Panahi in een poging hen te overtuigen, in ‘film als een ontegensprekelijke waarheid’.
Artificiële grens
Net als zijn landgenoot Abbas Kiarostami (Close-up, Taste of cherry) maakt Panahi films die de artificiële grens tussen fictie en documentaire overstijgen. Hij hanteert een realistische stijl zonder opvallende camerabewegingen en doet beroep op niet-professionele acteurs. Daardoor creëert hij (doelbewust) de illusie dat hij met films als No bears niet meer doet dan de dagelijkse werkelijkheid capteren die zich voor zijn neus afspeelt. Zo’n interpretatie is echter niet meer dan een onderschatting van Panahi’s vernuft en van zijn overtuiging dat cinema, wanneer ze de werkelijkheid in scène zet, iets kan reveleren dat tot de ongrijpbare essentie van het leven behoort.
Dat maakt van No bears meer dan een zoveelste oefening in metacinema. Door een mozaïek te creëren van feit en fictie, werpt Panahi belangrijke vragen op. Is cinema inderdaad, zoals Jean-Luc Godard bij monde van een van zijn personages stelde, ‘truth twenty-four frames per second’? Kan alleen waarachtigheid waarheid voortbrengen? En staat fictie die waarheid in de weg of faciliteert ze die juist?
Met No bears presenteert Panahi een ingenieuze zoektocht naar vragen die misschien wel interessanter zijn dan hun antwoord.
‘No bears’ is vanaf 8 februari 2023 te zien in de Belgische bioscoop. In Nederland verschijnt Jafar Panahi's film op 9 februari 2023.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.