James Cagney steelt de show in het toonaangevende The public enemy, een van de geweldadige gangsterfilms die er mee voor zorgde dat de Amerikaanse filmindustrie van 1934 tot in de jaren 1960 gecensureerd werd. En dat terwijl deze film brutaal toont dat misdaad niet loont.
In hetzelfde jaar waarin de klopjacht op een kindermoordenaar werd geopend in Fritz Langs meesterlijke thriller M (1931), de summiere eenvoud van Charles Chaplin een nieuw hoogtepunt bereikte met het wondermooie City lights, en we de stuipen op het lijf werden gejaagd door Dracula en Frankenstein, maakte James Cagney het scherm onveilig in The public enemy. Deze film vertelt over de opkomst en ondergang van twee Ierse immigranten die opgroeien in de sloppenwijken van Chicago: Tom Powers en Matt Doyle, respectievelijk vertolkt door James Cagney en Edward Woods. Wat aanvankelijk begint met vrijwel onschuldig kattenkwaad, mondt al snel uit in het plegen van ernstige delicten – waarna de kruimeldievende jeugdvrienden in geen tijd weten op te klimmen binnen de rangen van de georganiseerde misdaad.
Censuur
Powers en Doyle zijn recht voor de raap. Ze staan gekend als stoere, hebzuchtige kerels zonder scrupules. We zouden het duo moeten verafschuwen, schrijft criticus Dave Becker, maar door Cagneys charisma doet de kijker dat niet. Hun profiel beantwoordt in ieder geval volledig aan het soort personages dat door een gebrek aan kansen en de hen omringende omgeving tot gewelddadig gedrag wordt aangespoord, omdat dit de enige optie lijkt die de maatschappij de jongens kan geven. Het publiek, dat toen de eerste tekenen voelde van de depressie die de VS trof na de grote beurscrash van 1929, lustte er wel pap van.
Nochtans werd The public enemy voorafgegaan door een waarschuwing waarin wordt meegedeeld dat de film ernaar streeft om het desbetreffende milieu op een eerlijke wijze te beschrijven en de criminelen niet op te hemelen of als helden af te schilderen. Mooi is trouwens hoe de goedgelovige moeder van Tom er heilig van overtuigd blijft dat haar zoon een politieke carrière uitbouwt, terwijl zijn broer – een gewezen marinier – wel beter weet.
Hoewel het geweld buiten beeld gebeurt, gold The public enemy als één van de redenen waarvoor de Hays Code in voege werd gebracht.
Hoewel de meeste gewelduitbarstingen in The public enemy eigenlijk buiten beeld gebeuren, gold de film als één van de redenen waarvoor anno 1934 de Motion Picture Production Code in voege werd gebracht. De zogenaamde Hays Code werd het morele bewustzijn van het conservatieve Amerika. Een verzameling van regels, bedoeld als zelfcensuur, die moest waken over de normen en waarden van Hollywoodfilms, en stand hield tot het einde van de jaren 1960.
Maffiaklassieker
Cagneys rauwe en realistische portrettering van een door wol geverfde tough guy maakte van hem een ster. Hij zou later nog schitteren in The Roaring Twenties (1939) en het fantastische White Heat (1949). Cagney was een voormalige danser uit het theater op Broadway, en gaf zich helemaal over aan zijn personage. In de meest beruchte scène uit The public enemy, die bijna altijd wordt geciteerd, duwt de duidelijk gepikeerde Tom aan de ontbijttafel een halve pompoen in het gezicht van Mae Clarke.
Cagneys rauwe en realistische portrettering van een door wol geverfde tough guy maakte van hem een ster.
De vrouw die echter met de aandacht ging lopen heet Jean Harlow. The public enemy markeerde immers de eerste belangrijke rol van de platinum blonde verschijning, die toen onder contract stond bij Howard Hughes (Hell’s Angels, The Outlaw). ‘Ze had een présence waar je niet omheen kunt’, aldus bewonderaar Martin Scorsese, op wie The public enemy een behoorlijke indruk maakte.
De alom bejubelde vertolking van James Cagney, de no-nonsense stijl van regisseur William A. Wellman, de misdaad loont niet-boodschap die verscholen zit onder het bloederig beeld dat wordt geschetst van het Amerika tijdens de Drooglegging: het is deze niet stuk te krijgen combinatie van factoren die The public enemy tot een trendsetter in het genre kroonde, die de tand des tijds bijzonder goed heeft doorstaan.
The Public Enemy is maandag 19/9, vrijdag 23/9, woensdag 28/9 en zondag 2/10 in Cinematek te zien.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.