In haar eerste langspeelfilm Plan 75 toont de Japanse regisseur en scenarist Chie Hayakawa haar uitdagende toekomstvisie op de vergrijzing van de Japanse bevolking.
Klassieke muziek. Een onduidelijk beeld. Een bebloede arm duikt op in de voorgrond. De kolf van een wapen. Een omgevallen rolstoel waarvan de wielen nog draaien. Een jonge man zet het wapen tegen zijn voorhoofd en spreekt een boodschap in: ‘De Japanse ouderen wegen zwaar op de economie. Ze zijn een zware tol voor de jonge generatie. De Japanners hebben een lange en trotse traditie van zich op te offeren voor het welzijn van het land. Hopelijk is mijn moedige handeling een reden tot discussie.’
Met deze straffe, deels op feiten gebaseerde beginscène snijdt Chie Hayakawa het delicate thema aan van de extreme vergrijzing in Japan. In de nabije toekomst wil de regering met het overheidsprogramma Plan 75 een antwoord bieden op het groeiende geweld tegen ouderen. Het biedt begeleide euthanasie aan voor 75-plussers; ze krijgen een mooie premie en aangename laatste levensdagen.
Bureaucratische onverschilligheid
De film vertelt hoofdzakelijk het verhaal van de alleenstaande Michi (Chieko Baisho). Zoals zovelen gaat ze nog steeds werken op haar 78e. Als ze op een dag ontslagen wordt, vindt ze geen ander werk meer. Er rest haar alleen nog naar de bijstand te stappen. Of misschien is Plan 75 wel een waardiger alternatief? Al is een dagelijks telefoongesprek van exact 15 minuten met een anonieme telefoniste (Kawai Yuumi) van de firma toch ook niet precies wat ze verlangt van haar laatste levensmomenten.
Naast de wederwaardigheden van Michi volgen we de jonge Plan 75-verkoper Hiromu (Hayato Isomura) en de Filipijnse verplegingshulp Maria (Stefanie Arianne). Hiromu verkoopt minzaam en toch afstandelijk een contract aan Michi maar voelt pas écht wat het Plan inhoudt als zijn oude oom voor hem zit. Ook Maria beseft al snel dat haar nieuwe job niet zo gemakkelijk is als men haar beloofd had. Ze helpt de ouderen tijdens de laatste stappen van de euthanasie en sorteert de spullen die ze achterlaten. De sorteerscènes doen onmiddellijk en onvermijdelijk denken aan de kamers in Auschwitz waar de bezittingen van de Joden uitgestald liggen.
De manier waarop de film de vergrijzing van de Japanse maatschappij behandelt doet sterk aan de Black Mirror-series denken.
Jammer genoeg zijn de verhaallijnen van de anonieme telefoniste, Hiromu en Maria veel minder sterk uitgewerkt dan die van Michi. (Be)licht(ing) als terugkerend motief om de schoonheid van het leven te illustreren kan beschouwd worden als een poging om eenheid te brengen maar toch is het evenwicht zoek. Wel zijn het allemaal goede hulpmiddelen om het sterke contrast bloot te leggen tussen warme, rustige, vredelievende mensen en de kille bureaucratische onverschilligheid van het systeem dat een onmenselijke vorm van geweld op ouderen mogelijk maakt.
Pleidooi voor levensvreugde
Plan 75 is de uitwerking van een kortfilm die Hayakawa maakte als bijdrage voor “Ten Years Japan”, een project uit 2018 waarin vijf verschillende regisseurs Japan voorstellen zoals ze het tien jaar later zien. De manier waarop de film de vergrijzing van de Japanse maatschappij behandelt doet sterk aan de Black Mirror-series denken; een sociaal uitdagende toekomstvisie met vaak gewaagde verhaallijnen.
De benarde situatie van ouderen in Plan 75 komt helaas ook overeen met de realiteit.
Het gegeven op zich is trouwens niet nieuw voor de Japanse maatschappij waar volgens de legendarische ‘ubasute’-traditie ouderen naar een berg gebracht werden om te sterven en zo de jongere generaties niet te belasten. In Ballad of Narayama (1983) van Shōhei Imamura zien we al hoe een 69-jarige vrouw haar dood voorbereidt. Dit gevoel voor collectieve identiteit (groepsgevoel, collectief bewustzijn en groepsdruk) is nog steeds erg sterk in het hedendaagse Japan. De benarde situatie van ouderen in de film komt helaas ook overeen met de realiteit.
Plan 75 is dan ook een waarschuwing om ervoor te zorgen dat het nooit zover komt. Hayakawa stelt niet alleen pertinente vragen zoals ‘Wat is het nut van ouderen in de samenleving? Is actie ondernemen ooit moreel verantwoord? Ze geeft ook een duidelijk antwoord: van de schoonheid van het leven en de mens neem je niet zomaar afscheid…
'Plan 75' komt op 24 mei 2023 in de Belgische zalen. In Nederland is de film vanaf 25 mei 2023 te zien.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk. Schrijf je hier in op onze wekelijkse nieuwsbrief.