Voor Old liet M. Night Shyamalan zich inspireren door een Franse strip. Het hield de cineast van The sixth sense en Unbreakable niet tegen om er zijn eigen geflipte draai aan te geven met een portie Luis Buñuel en Mark Rothko. Is Old opnieuw een shyamalaneske mindfuck?
M. Night Shyamalan is op zijn best als hij zijn eigen scenario’s pent en zijn geflipte ideeën zelf kan uitwerken, zoals in zijn ‘ik zie dode mensen’-hit The sixth sense uit 1999 en zijn recentere kidnapthriller Split. Op zijn slechtst is de in India geboren Amerikaan als hij zijn psychologische, bovennatuurlijk sausje over andermans werk giet. Kijk maar naar The last airbender – zijn geflopte stripverfilming van Avatar – of After earth, waarin hij een episch sci-fi-idee van Will Smith uitwerkt.
Dat Shyamalan zich voor Old aan de verfilming van de Franse strip Château de sable (2010) van Pierre Oscar Lévy waagt, voelt daarom ook dubbel. Aanvankelijk wilde deze Franse documentairemaker die gebeten is door klimaatverandering en bedreigde (dier)soorten zijn idee – een fantastische fabel over enkele gestrande strandgasten die elk uur twee jaar ouder worden – uitwerken als een filmscenario. Maar het draaide anders uit. Na een ontmoeting met de Zwitserse striptekenaar Frederik Peeters vervelde het script tot een graphic novel.
In zijn voorwoord op Sandcastle, zoals de strip internationaal bekend staat, schrijft Lévy dat ‘we’ niet genoeg aandacht besteden aan wat echt belangrijk is in het leven: onze naasten en geliefden. Hij illustreert dit in de strip met een verhaal in het verhaal, een soort sprookje over een man die de dood in de ogen kijkt en zich afsluit van de wereld en zijn naasten om aan magere Hein te ontsnappen (dat Shyamalan niet in zijn adaptatie opneemt). Maar een verklaring voor de mysterieuze gebeurtenissen op het stukje paradijselijk, geïsoleerde strand laat hij wijselijk over aan de fantasie van de lezer. Deze zit dan ook met een reuzengroot vraagteken opgescheept na het dichtslaan van de laatste pagina.
Strip vs. film
Een open einde? Stof tot nadenken? Commercieel gezien is dat een doodsteek moet Shyamalan hebben gedacht toen hij Sandcastle als uitgangspunt gebruikte voor zijn nieuwe film Old. Voor diegenen die de beeldroman lazen, wordt dit bij de openingsbeelden van Old meteen duidelijk. De graphic novel vangt aan op het strand. Een man (van Algerijnse oorsprong zo blijkt later) kijkt naar een jonge vrouw die naakt de zee instapt. Het volledige verhaal van de strip, met uitzondering van het verhaal in het verhaal, situeert zich op dat strand.
De filmversie opent met een hotelbus die een nieuwe lading toeristen naar een luxueus resort brengt. Eenmaal gearriveerd, worden de gasten getrakteerd op een persoonlijk getint drankje – geen overbodig detail blijkt later. Na de introductie van de hoofdpersonages snijdt Shyamalan over naar de excursie van een select groepje resortgasten naar een exclusief en goed verborgen privéstrand. Wat later blijkt die hemel op aarde een plek waar je niet meer weg kan en waar tijd een relatief begrip wordt: elk uur tikt er immers twee jaar van je leven weg.
Old doet denken aan het groepje bourgeoislui dat het landhuis niet meer kan verlaten in Luis Buñuels El Ángel Exterminador.
Het doet denken aan het groepje bourgeoislui dat het landhuis niet meer kan verlaten in El Angel Exterminador. In dit meesterwerk uit 1962 rekende Luis Buñuel af met de dictatoriale Spaanse staatsleider Francisco Franco, sociale ongelijkheid en de hypocrisie van de zogenaamde elite. Ook Shyamalan schuwt in Old de maatschappijkritiek niet. Zo is de Algerijnse man uit de strip in de film een Afro-Amerikaanse rapper geworden die slachtoffer wordt van racisme.
Opvallend: in zowel Old als El Angel Exterminador legt de geneesheer uit het gezelschap de schuld voor hun situatie bij de ‘vreemdeling’. Geen onverdraagzaamheid hier. Dan wel zuiver racisme. De link naar BLM is voor de hand liggend.
Eeuwige jeugd
Een van de hoofdthema’s is het versnelde verouderingsproces. De regisseur van The sixth sense, Unbreakable en Split voert een dame op die dermate met haar uiterlijk is begaan dat het uiteindelijk ook zij is die het meeste aftakelt. Geheugenverlies, invallende wangen en rimpels, krakende gewrichten: het doet pijn om dit in een versneld tempo mee te maken. De angst voor het sterven en ultieme pogingen om aan dit lot te ontsnappen gaan met het verouderingsproces gepaard. Maar ook de kinderen maken een snelle evolutie door. In de strip komt (in die context) behoorlijk wat naakt voor. Shyamalan laat dit zedig achterwege, ongetwijfeld om de PG-13 te behouden.
De vraag is of Shyamalans wel een thriller, een horrorfilm of een psychologisch drama wilde maken.
De clue van de plot schuilt, zoals altijd bij Shyamalans spoilergevoelige films, in de afloop: een verrassende verklaring, die tegelijk bijzonder actueel als verontrustend is. Maar leeft de kijker mee met het leed dat de personages ondergaan? Nee. Is Old opwindend? Zeker niet van de nagelbijtende soort.
De vraag is of Shyamalans wel een thriller, een horrorfilm of een psychologisch drama wilde maken. De elementen zijn aanwezig, de trailer belooft spanning maar finaal geef je geen zier om wat de protagonisten doormaken. Old is niet dat soort film, maar een slimme spielerei met genreconventies en verwachtingspatronen. Shyamalan brengt een zowel visueel als auditief fascinerend spektakel. In die zin dan ook zuivere cinema. Zij het eerder cerebraal dan fysiek.
Schilderachtige Shyamalan
Het is Shyamalan duidelijk meer te doen om de sfeer en de look dan om geloofwaardige personages neer te zetten die mededogen en/of sympathie opwekken. Old vergelijken met de Rothko Chapel Paintings zal voor velen misschien een brug te ver gaan. Toch vragen beide werken eenzelfde inleving.
Of je trekt je schouders voor Old op, of je gaat ermee in dialoog.
Enerzijds kunnen aanschouwers van Mark Rothko’s monochromen – die te bezichtigen zijn in een kapel in Houston, Texas – na een paar seconden zuchtend vertrekken. Anderzijds kunnen ze besluiten de dialoog met het werk aan te gaan. Old speelt op eenzelfde manier in op het kijkgedrag: of je trekt je schouders ervoor op, of je gaat ermee in dialoog. In dat laatste geval ontvouwt Shyamalans mise-en-scène zich op verbluffende manier: de vele zijwaartse draaibewegingen van de camera die een urgentie inhouden, de weinig extravagante maar enorm bekorende camerastandpunten even sterk als de uitgekiende belichting en het kleurgebruik.
Naar verluidt volgt hij vrij strikt het storyboard – zoals Hitchcock destijds, die meer plezier beleefde aan de preproductie dan aan het draaien zelf. Maar Hitch wekte emoties op. In Old primeren toch vooral uitwerking en techniek. Shyamalans nieuwste film is dan ook geen typische mindfuck zoals veel van zijn eerdere films, maar wel een visuele triomf waarbij ‘mind’ over ‘matter’ primeert.
Old is nu in de bioscoop te zien.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.