‘Ongezien sinds de tijd van Allende!’ ‘Een vlam die verteert maar ook kan voeden!’ In Mi país imaginario keert documentairemaker Patricio Guzmán terug naar Chili om te kijken wat de onverwachte revolutie die er in oktober 2019 losbrak teweegbrengt.
‘Als je een brand wil filmen, moet je ter plaatse zijn voor hij begint.’ zegt Patricio Guzmán. Al meer dan 50 jaar lang legt de documentairemaker op die manier het reilen en zeilen van Chili vast. En dat gebeurt vaak op woelige zeeën. Om te begrijpen wat de militaire staatsgreep van Pinochet in 1973 teweegbracht in Chili is er dan ook geen betere bron dan hem. Kijk maar naar La Batalla de Chile (1975), een vroege mijlpaal in zijn carrière, waarin hij de beginjaren van Salvador Allende capteert. Of naar Salvador Allende (2004) en El caso Pinochet (2001), twee portretten die op de spilfiguren van de Chileense politieke geschiedenis inzoomen. Ook in zijn drieluik Nostalgia de la Luz (2010), El botón de nácar (2015) en La cordillera de los sueños (2019) staat die politieke geschiedenis centraal.
In Mi país imaginario (2022) gaat hij, vijftig jaar na het begin van zijn Chileens filmavontuur, nogmaals de straat op met zijn camera om te filmen wat hij beschouwt als de omwenteling die hij sinds zijn eigen studentenprotest in 1973 verwacht.
Metroticket
Op het einde van La cordillera de los sueños, een prachtige documentaire waarin hij de lelijke geschiedenis van Chili confronteert met het eindeloze mooie landschap ervan, wenst Guzmán dat Chili zijn onschuld en zijn vreugde terug mag vinden. Hij doelt hiermee op het feit dat dictator Augusto Pinochet al wel in 1990 van het toneel verdween, maar dat zijn grondwet gewoon in voege bleef. Routine, onderdrukking en beperkingen kenmerken daardoor dertig jaar later nog steeds Chili.
De prijsverhoging van een metroticket deed de emmer met lage lonen en pensioenen, groeiende ongelijkheid en tekortkomingen in de gezondheidszorg overlopen.
Wanneer Guzmáns La cordillera in oktober 2019 in Frankrijk in première gaat, lijkt Chili plots zijn onschuld en vreugde terug te vinden. In Santiago de Chile wordt dan de prijs van een metroticket verhoogd met 30 pesos, zo’n 40 eurocent. De studenten komen massaal op straat. Niemand had echter gedacht dat deze manifestaties zouden uitgroeien tot een sociaal-economische protestbeweging. Anderhalf miljoen mensen komen op straat met een krachtige eis: de Grondwet móet herschreven worden. De protesten blijven niet vreedzaam. Er vallen slachtoffers. Du jamais vu. Die prijsverhoging deed de emmer met lage lonen en pensioenen, groeiende ongelijkheid en tekortkomingen in de gezondheidszorg en het onderwijs overlopen. En Guzmán was er om dat te documenteren.
Vrouwen in de bres
Het is niet de eerste keer dat de studenten de motor achter hervormingen zijn. Wel opmerkelijk is het belang van vrouwen in deze omwenteling. Gabriel Boric – met zijn 35 jaar de jongste Chileense president ooit – brengt hen hiervoor expliciet hulde in zijn aantredingsrede van 2021. Guzmán analyseert de gebeurtenissen via getuigenissen van vrouwen: een studente, een fotografe, een cineaste, een politicologe, een dokteres, een schaakspeelster, een psychologe… en het vrouwencollectief Las Tesis. Deze dames uit Valparaíso stellen luid en duidelijk de patriarchale maatschappij aan de kaak. Hun ‘El violador eres tú’ (‘De verkrachter, dat ben jij – de politie, de rechters, de Staat, de president- ’) wordt overgenomen door verschillende landen.
De constituerende vergadering die in 2021 verantwoordelijk is voor het herschrijven van de Grondwet verzamelt niet alleen vertegenwoordigers van alle geledingen van de maatschappij maar wordt ook voorgezeten door Elisa Loncón, een vrouw van de inheemse Mapuche-gemeenschap. De uitwerking is de verantwoordelijkheid van Gabriel Boric. Guzmán sluit Mi país imaginario af met de hoopvolle noot van de Grondwetgevende vergadering en de jonge president Boric. Zijn documentaire verhaalt dus niet hoe het nieuwe Grondwetsvoorstel in september 2022 wordt weggestemd. Zal deze vlam voeden of verbranden? Komt Guzmáns wens ooit uit?
Mi país imaginario verschijnt vanaf 22 maart 2023 in de Belgische bioscopen. In Nederland verscheen de documentaire reeds op 8 december 2022.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.