Na een meermaals uitgestelde releasedatum landt midden september met Dune de nieuwe film van Denis Villeneuve (Blade Runner 2049, Arrival) in de bioscoop. Maar werd de roman van Frank Herbert, waarop de film zich baseert, dan al niet eerder verfilmd? Jawel, in 1984 door ene David Lynch.
Met een holle riedel vat de trailer voor David Lynch zijn Dune uit 1984 het eigenlijk verbazingwekkend goed samen: ‘A spectacular journey through the wonders of space and the mysteries of time, from the boundaries of the incredible to the borders of the impossible.’ Een ontiegelijk verre toekomst, bloederige intriges, een intergalactische Heiland, gigantische zandwormen en meer - allemaal overgoten met een 80s kitschsausje. Waar vind je nog zo’n vertier dezer dagen?
Dune is een minutieus uitgewerkte sciencefiction-saga waarin het nobele Huis Harkonnen en Huis Atreides tegen elkaar ten strijde trekken voor de controle over de woestijnplaneet Arrakis. Onder de duinen van deze gortdroge woestenij bevindt zich the spice melange, de kostbare grondstof die ruimtereizen mogelijk maakt. 'He who controls Spice, controls the universe!' om het met de woorden van Baron Harkonnen te zeggen.
De kroniek focust tegelijk op de spirituele reis van Paul Atreides, van naïeve hertogszoon tot de langverwachte Messias. Hij is de Kwisatz Hadderach, die de onderdrukte bewoners van Arrakis – de Fremen – zal verlossen en het universeel recht zal doen zegevieren. Bringing balance to the Force, avant-la-lettre.
Met de soundtrack in de oren en je afstandsbediening krampachtig in de hand, vraag je jezelf dan af: “Wat heb ik net gezien en was Bridgerton geen veiligere keuze?”
De openingsscène van de film zet meteen de toon. Prinses van het Universum Irulan (Virginia Madsen) vat voor de vuist weg even tienduizend jaar interstellaire geschiedenis samen in enkele minuten, met zachte neerbuigendheid en dito stem. Majestueus, mysterieus en voor je het goed en wel beseft, zit je samen met een opzwellend orkest in de duinen.
Met de soundtrack luid in de oren en je afstandsbediening krampachtig in de hand, vraag je jezelf dan af: “Wat heb ik net gezien en was Bridgerton geen veiligere keuze?”
Niks is minder waar, want ondanks enkele dubieuze keuzes heeft deze film met rasacteurs zoals Jurgen Prochnow (Hertog Leto Atreides), Kyle MacLachlan (Paul Atreides), Max Von Sydow (Dokter Kynes) en Sir Patrick Stewart (Gurney Halleck) veel te bieden.
Maar slaagt Lynch in de herculische taak om het 800 pagina’s tellend epos van sciencefiction-grootmeester Frank Herbert uit 1965 getrouw te vertalen naar het grote scherm?
Gebaseerd op een cultklassieker
Acht jaar lang boog politiek speechwriter Herbert zich over zijn typemachine, lustig roerend in een literaire smeltkroes van mysticisme, ecologie en avontuur, bouwend aan een verhaal over kosmische familievetes. Ondanks het lauwe onthaal door critici werd het boek een cultklassieker met een dozijn vertalingen en gingen er 20 miljoen exemplaren over de toonbank. Om nog niet te spreken over de sequels, prequels, miniseries, filmadaptaties, bordspelen en ontbijtgranen.
'Net als het boek slaagt de film erin een totaal bevreemdende wereld te creëren, die niet zo hapklaar blijkt als Star Wars.'
De turf bevat invloeden van het boeddhisme, hindoeïsme, katholicisme, soefistische mysticisme en een rist andere -ismes. Voor het eclectische taalgebruik in het boek ging Herbert te leen bij het Navajo, Turks, Arabisch, Fins en zelfs Azteeks. Meteen ook de reden waarom het hele oeuvre doorspekt is met woorden als gom jabbar, Muad’Dib, Jihad, Bene Gesserit, sardaukar en diets meer.
Met meer lagen dan een mascarpone millefeuille bleek het dan ook niet evident het boek te verfilmen. Maar liefst drie producenten gingen er vanaf 1971 mee aan de slag voordat het in de schoot van David Lynch terecht kwam: Planet of the Apes-producer Arthur P. Jacobs, Chileens regisseur Alejandro Jodorowsky en genre-favoriet Ridley Scott.
Doe jezelf een plezier en vink alvast een gezapige zomeravond in je agenda aan voor de documentaire Jodorowsky’s Dune (te vinden op YouTube) – een anderhalf uur durende duik 'in the greatest film never made'. De visie van Jodorowski had enkele grote namen aan boord: Salvador Dali, Orson Welles, Pink Floyd, H.R. Giger, en leek – afgaande op de concept art – nog het meest op een 14 uur durende psychedelische LSD trip.
Surrealistisch regisseur David Lynch, toen welbekend van Eraserhead en Elephant man, maar een nobele onbekende in het sciencefictiongenre, nam de fakkel over.
Catastrofe
Bespot, verstoten en eindeloos bediscussieerd. Uiteindelijk laat Lynch zijn twee uur en 17 minuten durende adaptatie zich nog het best omschrijven als een fascinerende catastrofe. Wat niet wil zeggen dat dit bizarre huwelijk van hi-tech, politiek, en religie zonder enige verdienste is.
Net als het boek slaagt de film erin een totaal bevreemdende wereld te creëren, die niet zo hapklaar blijkt als Star Wars (die zeven jaar eerder uitkwam). Waar A New Hope voor veilig entertainment gaat, laat Lynch je hier vaak ongemakkelijk in je zetel schuifelen met enkele surrealistische momenten: een pratende foetus, een gevangene die een kat moet melken, een zwevende Baron in latex die een hartklep losrukt. You name it.
Alles in deze film straalt grootsheid uit: van de dialogen en de decors tot de miniatuursets en kostuums toe – je waant je steevast in een opulent universum met keizerlijke vertrekken, industriële schuiloorden, ruimteheksen en intergalactische vloten. Allemaal op de tonen van Toto en Brian Eno.
Daar knelt meteen ook het schoentje. Lynch, die het scenario voor zijn rekening nam, weet deze grootsheid wel in individuele scènes te vatten, maar slaagt er niet in om van de film een gestroomlijnd en coherent geheel te maken.
Achtergrondinformatie voorop
Zowaar 800 pagina’s Dune in een twee uur durende film schoenlepelen, het blijkt een brug te ver. Lynch is dan ook verplicht om met zweverige voice-overs of de occasionele pancarte hopen achtergrondinformatie over te brengen op de kijker. Het etherische effect heeft zijn charme, maar de film prevelt zich eigenlijk de verdoemenis in.
De rasacteurs in de cast doen wat er van hen verwacht wordt, maar worden eigenlijk overklast door de sets en special effects. De regisseur trekt bij elke scène wel een nieuw blik acteurs open – die jammer genoeg niet altijd iets bijdragen aan het geheel.
Wie een waarheidsgetrouwe weergave van Herberts magnum opus zoekt, is eraan voor de moeite, maar wie kan genieten van zweverige, over-the-top 80’s camp is aan het juiste adres. Waar anders ga je The Police-frontman Sting in een gouden schaambuidel iemand te lijf zien gaan met een mes?
Lynch zelf kon zich niet meer vinden in het eindresultaat en liet zijn naam verwijderen uit de credits. Hij wist in een interview in 2020 te zeggen “Het zou niet eerlijk zijn te zeggen dat het een totale nachtmerrie was, maar misschien was het voor 75% een nachtmerrie.”
Zand erover dus.
'Dune' is te bekijken op Google Play. Dennis Villeneuve's 'Dune' komt 15 september in de bioscoop.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.