Seks, drugs en rock-’n-roll. Lang waren dat de vaste ingrediënten waarmee Gaspar Noé zijn provocerende films op smaak bracht. De nieuwste film van de Franse enfant terrible straalt echter een ongeziene soberheid uit. Verliest Noé al zijn wilde haren in Vortex, zijn intiem portret van een ouder koppel?
Al twee decennia lang is Gaspar Noé het ‘enfant terrible’ van de Franse filmscène. Verslaafd aan drank en drugs maakte de eeuwige puber de afgelopen jaren films over jonge, verdwaasde adolescenten die stabiliteit zoeken in vluchtig genot. Ze drinken, roken, spuiten en snuiven. Ze bevredigen hun eigen seksuele verlangens en die van elkaar, met of zonder ‘consent’.
Zo choqueerde Noé het keurige Filmfestival van Cannes in 2002 met Irréversible, waarin het personage van Monica Bellucci gruwelijk verkracht en in elkaar geslagen wordt. De verkrachtingsscène, die bestaat uit één ononderbroken shot van negen minuten lang, ging de geschiedenis in als een onmogelijk te bekijken scène. Ook met de viscerale 3D-film Love (2015) provoceerde hij: de lange seksscènes waren niet gespeeld maar echt en werden door verschillende moraalridders afgeschilderd als pornografie van het laagste echelon.
Coming-of-old age
Een paar jaar en een hersenbloeding later is hij lang niet al zijn wilde haren kwijt. Hoewel Vortex een voor Noé ongeziene soberheid uitstraalt, blijft zijn signatuur zichtbaar. Opnieuw snijdt hij een rauw thema aan en brengt hij het in een vernieuwende vorm. Een plotse hersenbloeding deed hem het licht zien: hij heeft niet zozeer angst voor de dood, vertelde hij in De Standaard, maar voor het aftakelende geheugen.
Opnieuw snijdt Noé een rauw thema aan en brengt hij het in een vernieuwende vorm.
Die angst projecteert hij in een naamloze Moeder, een gepensioneerde psychiater overtuigend gespeeld door Françoise Lebrun. Ze lijdt aan een vergevorderde vorm van dementie en vergeet steeds meer. ‘Breng me naar huis’, vraagt ze aan haar zoon terwijl ze in haar eigen woonkamer staat. ‘Die man daar loopt steeds achter me aan’, fluistert ze angstig over haar eigen echtgenoot.
Haar man, vertolkt door horror-icoon Dario Argento (bekend van cultklassiekers als Suspiria en Profondo rosso), werkt aan zijn magnum opus. Van ’s ochtends tot ’s avonds is deze naamloze Vader ingenomen door een boek over dromen en cinema. Het schrijven leidt hem af van de harde werkelijkheid: opgesloten in zijn studeerkamer verliest hij zich in een freudiaanse wereld vol symboliek. Met veel liefde en toewijding zorgt hij voor zijn vrouw die verdwaalt wanneer ze buitenkomt, haar eigen medicatie voorschrijft en overprikkelt raakt bij bezoek.
Met Vortex keert Noé zijn camera af van een jonge generatie op zoek naar passie en richt hij ze op een oudere generatie op zoek naar genegenheid.
Met Vortex keert Noé zijn camera af van een jonge generatie op zoek naar passie en richt hij ze op een oudere generatie op zoek naar genegenheid. Subtiel benadrukt hij dat beide uiteindelijk evenveel drugs nemen – al heet dat in het tweede geval ‘medicatie’. Zo plaatst de Franse regisseur zich in een traag groeiende trend die het leven op oudere leeftijd in beeld brengt. Net zoals Michael Hanekes Amour (2012) en Florian Zellers The father (2021) is Vortex geen coming-of-age maar een coming-of-old age vertelling.
Een tweevoudig perspectief
Noé zou Noé niet zijn, bracht hij dit rauwe verhaal niet in een vernieuwende vertelvorm en visuele stijl. Op de idyllische proloog na toont hij het hele verhaal in split screen. In het ene kader volgen we de Vader, in het andere de Moeder. Hoewel split screenbeelden doorgaans gebruikt worden om het drama en de spanning te intensifiëren – denk bijvoorbeeld aan Darren Aronofsky Requiem for a dream (2000) of Quentin Tarantino’s Kill Bill (2003) – gebruikt Noé de techniek om meer intimiteit te creëren.
Hoewel split screenbeelden doorgaans gebruikt worden om het drama en de spanning te intensifiëren, gebruikt Noé de techniek om meer intimiteit te creëren.
Door elk personage een eigen kader te geven benadrukt hij niet alleen dat ze elk een eigen perspectief hebben op het verhaal dat ze samen beleven. Hij visualiseert ook het spel tussen afstand en nabijheid tussen Moeder en Vader. Wanneer de discussie tussen haar man en zoon deze Moeder te veel wordt en ze zachtjes begint te huilen, rijkt Vaders hand vanuit het ene kader het andere in om haar te troosten. Dat hij daarvoor de rand van het scherm moet doorbreken, maakt de geste des te sterker. Hoewel ze visueel en mentaal steeds meer in hun eigen wereld leven, zijn ze toch ontegensprekelijk samen.
'Vortex' speelt vanaf 12 april 2022 in de Belgische zalen. In Nederland is de film vanaf 11 november 2022 te zien.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.