De Frans-Zwitserse regisseur Jean-Luc Godard overleed op 13 september 2022. Hij laat niet alleen een rijkgevuld oeuvre na, maar beïnvloedt tot op vandaag de manier waarop we films bekijken en maken.
‘Onsterfelijk worden en dan sterven.’ Met die woorden beantwoordt een personage uit Jean-Luc Godards debuut A bout de souffle (1960) de vraag wat zijn grootste ambitie is in het leven. Zijn antwoord lijkt een voorafspiegeling van Godards carrière. De in Zwitserland geboren regisseur liet met films als Le mépris (1963) en Pierrot le fou (1965) een ongeziene indruk na op de filmgeschiedenis. Op 13 september 2022 stierf hij in Rolle, te Zwitserland. Dat hij koos voor ‘begeleide zelfdoding’ in een land dat euthanasie verbiedt, reflecteert de vastberadenheid die hij tijdens zijn filmcarrière aan de dag legde.
Meer dan entertainment
Godard behoorde tot de eerste generatie die van kinds af opgroeide met cinema. Als student vertoefde de cinefiel meerdere avonden per week in de Cinémathèque Française, waar hij kennis maakte met het werk van Alfred Hitchcock, Robert Bresson en Jean Renoir. Hij liep er François Truffaut, Jacques Rivette en Eric Rohmer tegen het lijf, met wie hij later de kern van de Franse modernistische cinema zou vormen. Gekluisterd aan het grote scherm groeide niet alleen hun ‘cinéphilie’, maar ook het besef dat cinema geen goedkoop entertainment of breinloze handenarbeid is. Voor Godard was cinema een kunstvorm.
Voor Godard was cinema geen goedkoop entertainment of breinloze handenarbeid, maar een kunstvorm.
Dat pleidooi voerde hij in de filmrecensies en essays die hij in de jaren 1950 schreef voor filmtijdschriften als Cahiers du Cinéma. Al schrijvend legde hij mee de grondslag van de auteurstheorie die in de jaren 1960 naar Amerika overwaaide en nog steeds onze blik op cinema vormgeeft. Net zoals zijn collega’s bij Cahiers bewonderde Godard filmmakers die hun artistieke vingerafdruk op hun werk drukten. Hij prees films die een reflectie boden op het mens- en wereldbeeld van de regisseur. Dat filmkijkers tot vandaag zoeken naar de maker achter het werk – de maker in het werk – illustreert Godards invloed op de filmgeschiedenis.
Een pistool en een vrouw
Wanneer hij in 1960 met A bout de souffle zijn eerste langspeelfilm uitbrengt, zet hij de Franse cinema op stelten. Hij breekt met de traditionele Franse cinema, die zich verliest in vormeloze melancholie, en zet een nieuwe wending in gang: de Nouvelle Vague. Net zoals Rohmer, Truffaut en Godard, die samen met de vernieuwingsbeweging vormgeven, experimenteert hij met vorm en inhoud.
Godard stelde ooit dat je ‘voor een film niets anders nodig hebt dan een pistool en een vrouw’
In films als A bout de souffle, Pierrot le fou en Le mépris (1962) presenteert hij een ogenschijnlijk simpel pot – Godard stelde ooit dat je ‘voor een film niets anders nodig hebt dan een pistool en een vrouw’ – in een vernieuwende vorm. Hij filmt niet in een studio met allerhande technologische snufjes, maar op straat met natuurlijk zonlicht. Hij breekt met traditionele filmregels door foute kijklijnen en jump cuts te gebruiken. En hij wisselt af tussen snelle montage en lange shots waarin de acteurs hun handeling volledig van begin tot einde kunnen uitvoeren.
Die visuele vernieuwingen zijn geen hol en vrijblijvend vormenspel, maar onthullen ideeën. Net als zijn collega’s uit de Nouvelle Vague is Godard ervan overtuigd dat cinema permanente ideeën belichaamt, die tijd en ruimte overstijgen. Dat maakt dat Godard, hoewel hij uitgesproken links en zelfs maoïstisch was, er toch een conservatief wereldbeeld op na hield.
Godards oeuvre is daardoor rijk en complex: ze zit vol met referenties aan overleden auteurs en kunstenaars, politieke verwijzingen en kritische noten. Zijn cinema is soms pedant, altijd gelaagd en nooit gedateerd. Godards rijke oeuvre is hierdoor dus zoals de maker zelf: onsterfelijk. De Frans-Zwitserse modernist werd 91 jaar.
Benieuwd naar de films van Godard en de nouvelle vague? Op Mubi kun je kijken naar Godards 'Masculin, féminin' uit 1966 met Jean-Pierre Léaud. Ook zijn 'Deux ou trois choses que je sais d'elle' uit 1967 staat op het platform. Andere nouvelle vague-klassiekers die je er vindt, zijn François Truffauts 'Les 400 coups' en 'Cléo de 5 à 7' van Agnes Varda. Te vinden op Mubi.com dus!
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.