In A hero schetst Asghar Farhadi een geraffineerd portret van een gevangene die door een heldhaftige daad zijn weg uit een verwrongen rechtsysteem zoekt. ‘Helden hebben één bewonderenswaardige kant. Voor de rest zijn het ook maar gewone mensen.’
Hoe puur moet een goede daad zijn? Die vraag vormt het kloppende hart van A hero, de nieuwe film van Asghar Farhadi. Hierin zit Rahim (Amir Jadidi) een gevangenisstraf uit voor wanbetaling waarvan de duur afhangt van de goedwilligheid van… zijn schuldeiser. Wanneer hij enkele dagen penitentiair verlof krijgt, vertelt zijn vriendin Farkhondeh (Sahar Goldust) dat ze goud gevonden heeft in een handtas die iemand verloren is. Kan Rahim zijn schuld hiermee eindelijk aflossen? Nee, dus. De goudprijs is immers te laag waardoor Rahim net niet aan het verschuldigde bedrag komt. Rahim beslist dan maar om het ‘goede’ te doen en de rechtmatige eigenaar te zoeken.
Wanneer de gevangenisdirecteurs daar lucht van krijgen, beslissen ze die nobele daad bekend te maken in een poging om hun instelling in een positief daglicht te stellen. Zo ontpopt A hero zich tot een portret waarin het maken en kraken van een held gebeurt op het ritme van de wispelturige publieke opinie.
Farhadi stelt in zijn briljant genuanceerde film dan ook scherp op het morele kompas van een samenleving die geklemd zit tussen eer, schone schijn en sociale media. Hij drijft op een majestueuze manier het empathisch vermogen van zijn toeschouwers op de spits – zoals eerder al in A separation (2011) of The salesman (2016).
‘De toeschouwer is betrokken bij het dilemma waarin de personages verwikkeld zijn. Ze moeten beslissingen nemen. Als kijker zit je dan in uitdagende positie waarin je moet proberen te begrijpen welke weg de juiste is voor de personages’. Empathie is daarbij de sleutel: ‘Het maakt niet uit of je hun mening deelt, met hun daden sympathiseert of in hun schoenen zou willen staan. Het belangrijkste is om medeleven te voelen.’
Helden voor één dag
‘In mijn jeugd waren helden belangrijk’, vertelt Farhadi. ‘Het waren rolmodellen zoals atleten, acteurs of kunstenaars. Maar heel snel besefte ik dat het geen zin had om hen als voorbeeld te nemen.’ Vandaar ook het een onbepaalde lidwoord dat in de titel voor ‘hero’ staat. Zo trekt hij die categorie meteen open. Volbloed helden zie je bij Farhadi dan ook nergens. Omdat enerzijds niemand een held is, en anderzijds iedereen. ‘Helden onderscheiden zich door één bewonderenswaardig aspect van hun zijn. Voor de rest zijn het ook maar gewone mensen. Ieder van ons kan dus op veel gebieden beter zijn dan helden. Het heeft dan ook geen zin om naar één persoon als model te kijken.’
‘Het heeft geen zin om naar één persoon als rolmodel te kijken.’
Die zinloosheid van helden is ook iets wat de Iraanse regisseur onderzoekt binnen de sociale media, een bakermat voor vluchtige helden die de onstilbare sensatiezucht van de gebruikers moet voeden. In onze omgang met beelden zit ook onze verhouding tot de maatschappij vervat en het legt een donkere kant van ons menszijn bloot. ‘Het is echt een probleem van de consumptiecirkel. Veel van de mensen die daarin worden gebruikt, zijn er niet eens gelukkig mee. Onlangs las ik een interview met George Clooney waarin die vertelde dat hij een auto-ongeluk had gehad. Mensen hadden hem toen gefilmd en die beelden op Facebook gezet. Clooney zei dat hij zich op dat moment realiseerde dat zijn leven er alleen maar is om mensen bezig te houden en om ze af te leiden.’
Cinema leeft (verder) op eigen verdiensten
Genuanceerd als Farhadi is, zet hij de sociale media niet helemaal buiten spel want ‘er zijn ook veel goede aspecten aan sociale media’. Zo verscheen er onlangs een Instagrampost van Farhadi waarin hij zijn ongenoegen uitte over de hypocrisie van de Iraanse autoriteiten waarmee hijzelf en zijn werk te maken kreeg. Zo werd zijn paspoort herhaaldelijk op de luchthaven in beslag genomen en werd hij onderworpen aan kruisverhoren door de autoriteiten. Hij schreef deze post omdat A hero voorgedragen was als Iraanse Oscarinzending voor beste internationale film (hij prijkt intussen op de shortlist).
Daarover schreef hij: ‘[…] dat ik er geen probleem mee heb dat u op deze Oscarinzending terugkomt. Ik geef niet langer om het lot van de film die ik met heel mijn hart heb gemaakt. Of deze film nu in Iran of daarbuiten voortbestaat, hij zal leven op zijn eigen verdiensten.’
‘Ik wil dat mensen zich tot mijn films verhouden – niet tot mijn persoon. Ik wou dat ik films kon maken zonder dat mensen weten wie deze gemaakt heeft.’
Ondanks hun bewezen nut, ziet Farhadi zijn werk graag minder belemmerd door de (sociale) media: ‘Ik ben erg gesteld op mijn privacy en ik sta niet open voor opdringerigheid en gespeculeer want het is mijn leven.’ Hij gaat zelfs een stap verder en verlangt naar een soort van anonimiteit. ‘Ik wil dat mensen zich tot mijn films verhouden – niet tot mijn persoon. Ik wou dat ik films kon maken zonder dat mensen weten wie deze gemaakt heeft. Gewoon mijn werk doen. Het is een droom, een ideaal! Zelfs bij het geven van interviews voel ik me ongemakkelijk. Maar het is een deel van mijn werk. Omdat het tegenwoordig onmogelijk is om je werk voor zich te laten spreken.’
Grootse kleine helden tegen polarisering
En ook het concept van helden schuift Farhadi niet helemaal aan de kant. Ze kunnen hun betekenis uitdragen, maar moeten daarvoor niet te ver willen reiken. Met afstand komt namelijk een ‘blurring’ van de complexiteit van een persoon – je ziet de kleine kantjes niet. Dat kan leiden tot een valse idealisering. ‘Ik wil laten zien dat iemand ophemelen als held zinvoller is in kleinere cirkels – zoals een zoon die opkijkt naar zijn vader. Hij beschikt immers over een compleet beeld van zijn vader. Hij kent zijn zwaktes en toch kiest hij er voor om hem te bewonderen. Het heldendom betekent misschien enkel iets in interpersoonlijke relaties. Helden aarden beter in kleine kring.’
‘Jongeren zijn zich bewust van deze gepolariseerde voorstelling van zaken en ik ben er zeker van dat dit op den duur vruchten zal afwerpen.’
Maar al zijn helden niet compleet nutteloos, Farhadi ziet hun levensvatbaarheid afnemen. ‘Binnenkort zullen helden niets meer zijn dan figuren uit het verleden waartoe we ons nostalgisch zullen verhouden.’ Dat kan paradoxaal klinken gezien we in een extreem gepolariseerde wereld leven die teert op zwart-witbeelden – zoals de schurk en de held. Maar dan komen de jongere generaties in beeld. ‘Vooral zij leggen zich daar niet bij neer. Zij aanvaarden niet zomaar dat men extreem gepolariseerd is en men partij moeten kiezen. Zij zijn zich bewust van deze gepolariseerde voorstelling van zaken en ik ben er zeker van dat dit op den duur vruchten zal afwerpen.’
'A hero' speelt vanaf 14 april 2022 in de Nederlandse zalen. In België is de film vanaf 15 april 2022 te bekijken via picl.be.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.