Waar de bioscopen open zijn, kun je The matrix resurrections gaan bekijken, ruim twintig jaar na The matrix, de eerste film uit de reeks. Wat is de erfenis van die grensverleggende sciencefictionklassieker van de Wachowski's?
'I know kungfu', zegt Will Smith, liggend in een aftandse stoel, met een metalen plug in het achterhoofd. Tien uur lang kreeg hij de meest uiteenlopende krijgskunsten geüpload naar zijn brein. Val Kilmer kijkt hem indringend aan en prevelt: 'Show me.'
Niet helemaal zoals je het herinnert? Dat klopt – maar op een haar na was dit The matrix, de sciencefictionsensatie die in 1999 cinemazalen over de hele wereld veroverde. Het was trouwens geen kungfu, maar 'wire fu'. Of hoe zat dat ook alweer precies?
The matrix, geschreven en geregisseerd door twee toentertijd onbekende filmmakers (Lana en Lilly Wachowski) en met een commercieel twijfelachtige ster (Keanu Reeves) in de hoofdrol, werd een onverhoopt succesverhaal. Het relaas over een hacker genaamd Neo, die ontdekt dat de mensheid onderworpen is door machines en al jaren in een computersimulatie leeft, wist het bioscooppubliek maar wat te bekoren. Onmiskenbaar drukte de film ook zijn stempel op Hollywood en de populaire cultuur.
De Wachowski’s hadden een kristalhelder idee van hoe de film er zou uitzien. Hun bewondering voor Japanse anime inspireerde de visuele stijl van The matrix.
Terwijl de Wachowski’s puzzelden aan het scenario, passeerden een rist acteurs de revue. Will Smith, Johnny Depp, Leonardo DiCaprio en Ewan McGregor kwamen allen in aanmerking voor de hoofdrol van Thomas A. Anderson, ofte Neo. Uiteindelijk rijfde Reeves de hoofdrol binnen.
Smith sloeg de rol af om mee te werken aan Wild wild West (1999), een film die commercieel flopte en hem twee Razzies opleverde - zeg maar de Oscars voor de slechtste films. Zonder rancune weliswaar. 'Keanu was briljant als Neo', liet hij later optekenen in een interview.
Alvorens Laurence Fishburne ermee aan de haal ging, waren Gary Oldman, Russel Crowe en zelfs Samuel L. Jackson in de running voor de rol van Morpheus. Naast Val Kilmer dus.
Alice in Wonderland
Hoewel de keuze voor de uiteindelijke cast niet voor de hand lag, hadden de Wachowski’s wel een kristalhelder idee van hoe de film er zou uitzien. Hun bewondering voor Japanse anime zoals Akira (1988), Ninja scroll (1993) en Ghost in the shell (1995) inspireerde de visuele stijl van The matrix.
Joel Silver, producer van de film en vooral gekend van actiefilms als Predator (1987), Die hard (1988) en Lethal weapon (1989) vertelde later dat de filmmakers hem de anime toonden en zeiden: 'We wanna do that for real.'
De thematische invloeden van de film zijn elders te zoeken. Elk lid van de cast kreeg het boek Simulacra and simulation van de Franse filosoof Jean Baudrillard mee als verplicht leesvoer. Morpheus haalde in het boek de mosterd voor de onvergetelijke uitdrukking “the desert of the real”. Lewis Carroll zijn Alice in Wonderland ('Follow the white rabbit, Neo!'), en Williams Gibsons iconische roman Neuromancer - waar de term 'matrix' eerst in verscheen - waren andere bronnen van inspiratie.
Vliegende kungfu
Met het hart vol filosofie en het achterhoofd vol Hongkongse actiefilms klopten de filmmakers aan bij de legendarische martial arts-choreograaf Woo-Ping Yuen, bekend van films als Drunken master (1978) met een jonge Jackie Chan en de Jet Li-film Fist of legend (1994).
De inbreng van de legendarische martial arts-choreograaf Woo-PingYuen is de reden waarom je sinds de millenniumwissel de vraag ‘Can kungfu masters really fly?’ ziet opduiken op internet fora.
Een uitmuntende keuze, zo blijkt. Yuens balletachtige vechtscènes waar acteurs aan kabels worden opgehangen - later 'wire fu' gedoopt – lanceren een gloednieuwe trend in Hollywood. De choreograaf gaat na The matrix aan de slag voor Ang Lee’s meesterwerk Crouching tiger, hidden dragon (2000) en Tarantino zijn Kill Bill (2003). Yuen is overigens ook de reden waarom je sinds de millenniumwissel de vraag ‘Can kungfu masters really fly?’ ziet opduiken op internet fora.
Leuk om weten: de blokkeertechnieken die Neo gebruikt tegen Agent Smith, wanneer hij realiseert dat hij The One is, zijn dezelfde technieken die Daniel LaRusso gebruikt tegen Mr. Miyagi in The karate kid (1984).
'Wire fu' was niet de enige innovatie die The matrix in Hollywood lanceerde. Timeslice, de slow motion-opnametechniek waarbij tientallen camera’s tegelijk filmen, werd reeds gebruikt voor muziekclips en reclamespots. Maar nog niet in de filmindustrie dus. Daar brachten de Wachowski’s verandering in. Na de gestileerde gevechten en de iconische scène waarin Neo een kogelregen in slow motion ontwijkt, verdween de term 'timeslice' finaal en sprak men over 'The matrix effect' of 'bullet-time effect'.
Een bittere pil
'You take the blue pill, the story ends. You wake up in your bed and believe whatever you want to believe. You take the red pill, you stay in Wonderland and I show you how deep the rabbit hole goes.'
The matrix deinst er niet voor terug om zware filosofische thema’s aan te snijden. De welbekende scène waarin Neo de keuze krijgt tussen de horror van de realiteit of het geluk en de onwetendheid van de gesimuleerde wereld, is een eigen leven gaan leiden.
De rode pil nemen, of het concept 'redpilling', werd online gekaapt door extreemrechtse, antifeministische, blanke suprematistische groeperingen. De rode pil nemen, betekent zich bevrijden van de invloeden van de mainstream cultuur en de 'echte' (antiliberale) waarheid zien.
Een theorie die won aan populariteit door de gendertransitie van de Wachowski’s, zegt dat iedereen in de Matrix gender-binair is. De rode pil nemen betekent zichzelf hiervan bevrijden en een gender kiezen.
Een tweede interpretatie van de rode pil, die recenter is opgedoken, is genderdysforie. De theorie, die won aan populariteit door de gendertransitie van de Wachowski’s, poneert dat iedereen in de Matrix gender-binair is. De rode pil nemen betekent zichzelf hiervan bevrijden en een gender kiezen. Deze theorie werd ook aangekaart in de film. Het personage Switch (Belinda McClory) zou initieel van gender verwisselen (daarom ook de naam) met in de echte wereld een man die de rol voor zijn rekening nam en in de Matrix een vrouw. Warner Bros stak er echter een stokje voor en koos uiteindelijk voor één acteur.
Terug naar Wonderland
Ruim twee decennia na de release blijft The matrix een onmiskenbaar cultureel monument, en heeft elke sequel torenhoge verwachtingen in te vullen.
The matrix reloaded (2003) en The matrix revolutions (2003) werden minder goed onthaald. Benieuwd hoe Wonderland er intussen uitziet? Rep je naar de bioscoop voor The matrix resurrections en kijk hoe diep het konijnenhol gaat.
'The matrix resurrections' kwam in december 2021 in de bioscoop. De drie eerdere films uit de reeks zijn te bekijken via o.a. Netflix.
Genoten van dit artikel? Neem een jaarabonnement op Humbug en ontvang elk kwartaal een oogstrelend magazine in je bus. Zo maak je meteen ook onafhankelijke filmjournalistiek mogelijk.